« Απάντηση #1 στις: Κυρ 21 Μάρ 2021 18:10 »
Ραδιόφωνο, Παιδαγωγική και Κοινότητα: Κάνοντας παιδικές εκπομπές με «Τα θρανία της άνοιξης»
Γράφει ο Χαράλαμπος Μπαλτάς, δάσκαλος στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Εξαρχείων και μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας «Το Σκασιαρχείο» με την πρωτοβουλία «Τα θρανία της άνοιξης»
Το ραδιόφωνο κλείνει τα εκατό χρόνια λειτουργίας του. Ποιες ευχές μπορεί όμως να του γίνουν; Συνοδεύτηκε από την τεχνική εξέλιξη, αλλά και από τη συγκρότηση θεωριών για το πώς μπορεί να έχει ένα δημοκρατικό χαρακτήρα. Στην ιστορία του έχουμε διάφορες φάσεις, κυρίως όμως τρεις: του μεσοπόλεμου, των μεταπολεμικών χρόνων και της εποχής του διαδικτύου.
Τα παιδιά σ’ όλες αυτές τις φάσεις αλλάζουν ρόλους - αλλάζοντας την παιδική τους ηλικία. Αρχικά είναι ακροατές - καταναλωτές και μετά παραγωγοί - χωρίς να σημαίνει ότι το μέσο αυτό αγαπήθηκε περισσότερο από τα άλλα μέσα - όπως η μουσική στο δίσκο, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση ή οι εφημερίδες. Αυτό που έκανε ο μοντερνισμός θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι να μετατρέπει την κουλτούρα των μεγάλων σ’ αυτό που θα απορούσε να αφορά στην παιδική ηλικία. Έτσι το θέατρο έγινε παιδικό θέατρο, ο Καραγκιόζης από τους μεγάλους αφορούσε και αφορά περισσότερο τα παιδιά και κατ’ αναλογία ο κινηματογράφος γίνεται παιδικός κινηματογράφος ή η λογοτεχνία γίνεται σ’ ένα μέρος της παιδική λογοτεχνία.
Το ραδιόφωνο έγινε κι αυτό σ’ ένα μέρος του παιδικό κι ονομάστηκε σχολικό ραδιόφωνο. Από τη μια συνηγορεί στην κατασκευή της παιδικής ηλικίας και από την άλλη την αναθεωρεί. Αυτό αφορά την κατασκευή της παιδικής ηλικίας και τους μετασχηματισμούς της, στους οποίους, στη σύγχρονη συζήτηση, αναπτύσσονται προβληματισμοί σε διάφορες κατευθύνσεις που αφορούν ακόμη και το τέλος της.
Μια ειδοποιός διαφορά ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης του ραδιοφώνου είναι αν είναι «για τα παιδιά» ή «από τα παιδιά». Στην παιδαγωγική Freinet και Korczak συνδυάζονται και τα δύο προς όφελος όμως να έχουμε ένα ραδιόφωνο των παιδιών. Το «από και για τα παιδιά», φέρνει στη γνώση και στην πρακτική τόσο τη μορφή, το τεχνικό μέρος, όσο και το περιεχόμενο, το διανοητικό μέρος, στην πλήρη εποπτεία τους. Εξάλλου οι τεχνικές Freinet αυτό το νόημα έχουν, να συνδυάζουν μια τεχνολογία, μια τεχνική με τις δυνατότητες δημιουργίας τόπων της γλώσσας.
Ας δούμε όμως μια σύντομη ιστορία του ραδιοφώνου στην Ελλάδα. Σ’ ένα σπιτάκι στην Αθήνα, στην οδό Αλκαμένους έχουμε το 1926 τον πρώτη δέκτη ραδιοφώνου. Ο τρόπος που το βλέπουν οι άνθρωποι είναι σαν θαύμα. Δυο χρόνια μετά – αφού έχουν προηγηθεί κάποιες δοκιμαστικές ασύρματες εκπομπές σήματος από καράβια και αναμετάδοση μιας ομιλίας από τα Μέγαρα – στη Θεσσαλονίκη έχουμε το ράδιο Τσιγγιρίδη, τον πρώτο επίσημα πομπό.1 Λίγα χρόνια αργότερα κείμενα από το περιοδικό «Η διάπλαση των παίδων» με τον Γρηγόρη Ξενόπουλο αναμεταδίδονται από το Μπάρι της Ιταλίας. Είναι η εποχή που ο Celestin Freinet βάζει στην τάξη το ραδιόφωνο και ο Janusz Korczak κάνει εκπομπές για τα παιδιά στο ραδιόφωνο μέχρι το 1939 που τον σταματά ο ναζισμός. Είναι επίσης το 1932 που ο Brecht το ονειρεύεται αμφίδρομο.2
Το ραδιόφωνο όμως – όπως και στην Ελλάδα το 1938 - ταυτίζεται με τον ολοκληρωτισμό. Η «θεία Λένα» το 1944 θα γίνει η αγαπημένη φωνή των παιδιών και το 1947 θα έχουμε από τον Γιώργο Ζομπανάκη το πρώτο κείμενο3 για το πώς μπορεί να μπει το ραδιόφωνο στο σχολείο. Λίγα χρόνια μετά, την δεκαετία του ’50, θα ομολογήσει πως δεν αγαπήθηκε από τους εκπαιδευτικούς. Είμαστε ακόμη στην περίοδο «για τα παιδιά». Με τους πειρατικούς σταθμούς και το Πολυτεχνείο η νεολαία γίνεται το νέο υποκείμενο της πολιτικής. Η «Λιλιπούπολη» των παιδιών είναι η επιβεβαίωση. Και η ελεύθερη ραδιοφωνία, πριν γίνει ιδιωτική έχει ένα χώρο να συνδεθεί με τις ιδέες της αυτοδιαχείρισης. Όμως το ραδιόφωνο, ως πομπός και ως δέκτης, θα γίνει εκτός σχολείου κι όχι μέσα.4 Θα περιμένουμε το 2010 για να έρθει το ραδιόφωνο στην τάξη. Η περίοδος της μεταπολίτευσης έχει το ραδιόφωνο ως πειρατικό που το αγαπούν τα παιδιά - έφηβοι και μέσω αυτού οργανώνουν την δυσθυμία τους απέναντι στους γονείς και στο οικονομικό και σχολικό σύστημα.. Το σχολείο είναι οι θάμνοι του έξω απ’ αυτό, η παράλληλη γνώση κυκλοφορεί και το «σκασιαρχείο» των παιδιών γνωρίζει τις δόξες του.5
Η ελεύθερη ραδιοφωνία χαρακτηρίζει την πρώτη περίοδο της ελληνικής μεταπολίτευσης και συμπίπτει με τον διεθνή προβληματισμό για το ραδιόφωνο. Η παιδαγωγική Freinet, ενώ αναγγέλθηκε από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 – και πριν από το μεσοπόλεμο και τα μεταπολεμικά χρόνια για μια αντιαυταρχική εκπαίδευση - θα βρει την έκφρασή της με την δημιουργία της ομάδας του «Σκασιαρχείου» το 2010 και τους πειραματισμούς του ραδιόφωνου των παιδιών «Τα θρανία της άνοιξης» το 2020.
Η έκδοση των ραδιοφωνικών εκπομπών της Αντιγόνης Μεταξά, της «Θείας Λένας», σε βιβλία, σηματοδοτεί την επιστροφή του ραδιόφωνου, έτσι όπως το ξέρουμε «για τα παιδιά». Οι παιδικές εκπομπές όπως το «Πορτοκαλί αερόστατο» δίνουν νέο αέρα. Η ανάμειξη περισσότερων ανθρώπων με το ραδιόφωνο των παιδιών σήμερα είναι εναργή. Το European School Radio από το 2011 αφορά στο ραδιόφωνο πια «από τα παιδιά».6 Η παιδαγωγική Freinet στη συνέχεια αυτής της προσέγγισης χρησιμοποιεί όλες τις δυνατότητες: δέκτη στην τάξη, ακρόαση, στούντιο για παραγωγή εκπομπών μέσα στην τάξη, ραδιόφωνα στην αυλή, ραδιόφωνο στην κοινότητα, ιντερνετικό ραδιόφωνο, δημοτικό και κρατικό - μαζί με το τυπογραφείο και τον κινηματογράφο.
Επίσης η κοινωνική παιδαγωγική του Korczak, όπως και του Freinet, δείχνει τον τρόπο συνεργασίας των μικρών με τους μεγάλους. Δεν αλλάζουμε μόνο μέσα στο θεσμό του σχολείου ή με τους δικούς μας θεσμούς εμάς και το σχολείο. Μετακινούμαστε στην κοινότητα και μετασχηματίζουμε την προοπτική μας από διαφορετικές θέσεις, κρίσιμες διαφορετικά κάθε φορά. Αυτό είναι και το παράδειγμα του ραδιόφωνου «Τα Θρανία της άνοιξης» στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Εξαρχείων. Το ραδιόφωνο είναι η υπαίθρια τάξη μας που περιφέρεται στην πόλη, είναι η αρχιτεκτονική της σχέσης τους χώρου και το χρόνου που μετακινεί τα όρια χάριν του σχολείου της κοινότητας. Το τρίπτυχο τάξη – αυλή – κοινότητα είναι στη ανάπτυξή του με την κίνηση, την αφή, τις αισθήσεις την πλανόδια βιβλιοθήκη και τη συμπερίληψη.
Θα ξεκινήσουμε όμως μια ιστορική αναδρομή για να φτάσουμε στην άνθιση της μοντέρνας παιδαγωγικής στη χώρα μας μετά το 2010. Τα περίπου εκατό χρόνια της λειτουργίας του μας το επιτρέπουν.
Η περίοδος της δεκαετίας του ’30 στην Ευρώπη είναι διαφορετική από την Ελλάδα. Το ραδιόφωνο όχι μόνο μπαίνει στα σχολεία και τα σπίτια αλλά προκαλεί συζητήσεις για τον αν θα διατηρήσει την διαφορετικότητα της ομιλίας από περιοχή σε περιοχή ή θα συμβάλει στην ομογενοποίηση. Οι πιο φολκ αντιλήψεις θα βρουν τελικά στέγαση στον φασισμό της περιόδου, ενώ η κριτική στην αστική διδασκαλία θα σημάνει την αποδοχή του ραδιοφώνου προς όφελος μια προλεταριακής παιδαγωγικής. Γράφει η Rebecca P. Scales:
«Η ευελιξία αυτής της σύγχρονης παιδαγωγικής του αυτιού, η οποία ενθάρρυνε τον αυθορμητισμό και την κανονικοποίηση, προσαρμόστηκε επίσης εύκολα στις διάφορες προσωπικότητες και τα πολιτικά δικαιώματα των σχολικών δασκάλων. Τα μέλη της αντικληρικής Cooperative de l’ Enseignment Laic (CEL) του Celestin Freinet, που προωθούσαν την «ενεργή», μαθητο-κεντρική μάθηση αγκάλιασαν τις τεχνολογίες ήχου στις προσπάθειές τους να δραπετεύσουν από μια κουραστική, «αστική» (bourgeois) διδασκαλία. Το ενημερωτικό δελτίο του CEL L’Educateur proletarien έδινε εκπτώσεις σε ηχητικό εξοπλισμό για σχολεία ενώ οι αρθρογράφοι Yvette και Antonin Pages πρότειναν την δισκογραφική εταιρεία του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος ERSA, εξηγώντας πως κάποιος μπορεί να διδάξει προφορά και πασιφισμό ταυτόχρονα με ηχογραφήσεις με τίτλο «18 Μαρτίου 1871, η Διακήρυξη της Κομμούνας» και «Η Αιματηρή Εβδομάδα: Όραμα Τρόμου». Αντίθετα, ο δάσκαλος πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Jean-Jules Roger Ducasse χρησιμοποίησε το φωνόγραφο για ένα «ακουστικό μάθημα γεωγραφίας», διδάσκοντας λαϊκά και δημοφιλή τραγούδια που πίστευε ότι θα ενίσχυαν τις περιφερειακές ταυτότητες και θα ενστάλαζαν ένα «βαθύ αίσθημα ενότητας» στα παιδιά, πρακτικές που οι προπαγανδιστές υπέρ του προδοτικού καθεστώτος Vichy θα θεωρούσαν αργότερα κατάλληλες για να προωθήσουν τις δικές τους συντηρητικές πολιτικές για την οργάνωση των αγροτών κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.
Η ευελιξία αυτής της σύγχρονης παιδαγωγικής του αυτιού, η οποία ενθάρρυνε τον αυθορμητισμό και την κανονικοποίηση, προσαρμόστηκε επίσης εύκολα στις διάφορες προσωπικότητες και τα πολιτικά δικαιώματα των σχολικών δασκάλων. Τα μέλη της αντικληρικής Cooperative de l’ Enseignment Laic (CEL) του Celestin Freinet, που προωθούσαν την «ενεργή», μαθητο-κεντρική μάθηση αγκάλιασαν τις τεχνολογίες ήχου στις προσπάθειές τους να δραπετεύσουν από μια κουραστική, «αστική» (bourgeois) διδασκαλία. Το ενημερωτικό δελτίο του CEL L’Educateur proletarien έδινε εκπτώσεις σε ηχητικό εξοπλισμό για σχολεία ενώ οι αρθρογράφοι Yvette και Antonin Pages πρότειναν την δισκογραφική εταιρεία του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος ERSA, εξηγώντας πως κάποιος μπορεί να διδάξει προφορά και πασιφισμό ταυτόχρονα με ηχογραφήσεις με τίτλο «18 Μαρτίου 1871, η Διακήρυξη της Κομμούνας» και «Η Αιματηρή Εβδομάδα: Όραμα Τρόμου». Αντίθετα, ο δάσκαλος πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Jean-Jules Roger Ducasse χρησιμοποίησε το φωνόγραφο για ένα «ακουστικό μάθημα γεωγραφίας», διδάσκοντας λαϊκά και δημοφιλή τραγούδια που πίστευε ότι θα ενίσχυαν τις περιφερειακές ταυτότητες και θα ενστάλαζαν ένα «βαθύ αίσθημα ενότητας» στα παιδιά, πρακτικές που οι προπαγανδιστές υπέρ του προδοτικού καθεστώτος Vichy θα θεωρούσαν αργότερα κατάλληλες για να προωθήσουν τις δικές τους συντηρητικές πολιτικές για την οργάνωση των αγροτών κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου».7 (μετάφραση Δήμητρα Γαβριηλίδου)
Τα χρόνια που ακολουθούν το ραδιόφωνο αποκτά μια δυσπιστία για τη χρήση του. Και μάλιστα εναντίον των ευρημάτων της έρευνας για την ανάπτυξη του παιδιού, θεωρείται αιτία απώλειας της αυθεντίας του δασκάλου. Τα ΜΜΕ αντιμετωπίζονται ως περαιτέρω διασάλευση της τάξης.
Γράφει ο Benoit Faleize:
Η «συναρπαστική ζωή», η «χαλάρωση των οικογενειακών δεσμών», τα καινούργια μέσα επικοινωνίας, που προσέλκυσαν την προσοχή (ραδιόφωνο, τηλεόραση, κινηματογράφος, κ.α.) προστέθηκαν στα κοινωνικά προβλήματα (συνθήκες στέγασης) και κατέστησαν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση διαφορετική από αυτή που υπήρχε πριν τον πόλεμο. Η κρίση της πρόσληψης των δασκάλων της πρωτοβάθμιας είναι τέτοια, πριν από τη σχολική έκρηξη των δεκαετιών !950-1960, που μαζί με την εκθήλυνση των σωμάτων και τις συνθήκες των μελετών πάνω στην κανονικότητα, το επάγγελμα δεν προσελκύει πια με τον ίδιο τρόπο και δεν παρουσιάζει το ίδιο αξιοζήλευτο κοινωνικό κύρος. Για να στοιχειοθετήσουν την κριτική της στοιχειώδους εκπαίδευσης, που είναι προσκολλημένη σε παρωχημένες παραδοσιακές μορφές διδασκαλίας και μάθησης, οι συγγραφείς στηρίζονται στην έρευνα του Jacques Henriot, η οποία δημοσιεύτηκε το 1958. Εντοπίζουν σε αυτή τα σημεία που θεωρούν βασικά: «τα αρκετά απογοητευτικά αποτελέσματα ενός μεγάλου αριθμού μαθητών: περίπου οι μισοί μαθητές φτάνουν σε ένα μεσαίο επίπεδο». Το γεγονός που μετράει εδώ είναι «το πώς θα διδάξεις»: πρέπει να γίνει απολογισμός για τη σχολική πράξη και να καταμετρηθούν οι εξωτερικές επιδράσεις, όπως η ψυχολογία του παιδιού. «Μέχρι τα 11 του χρόνια το παιδί δεν έχει φτάσει στο τελευταίο επίπεδο της αφαιρετικής σκέψης για να γνωρίζει τη συλλογιστική των συμβόλων». Ταιριάζει να απευθύνεται κανείς στην κινητήρια δύναμη του παιδιού, στα ενδιαφέροντά του και στην περιέργειά του. Το σχολείο δεν πρέπει να μεταφέρει μόνο γνώσεις, αλλά «πάνω από όλα να αναλαμβάνει μια λειτουργία καθοδήγησης και υποστήριξης, η οποία συνίσταται στο να οδηγήσει το παιδί να δημιουργήσει, να επινοήσει, να συνειδητοποιήσει τον «πραγματικό κόσμο» για να ενταχθεί σε αυτόν όσο είναι δυνατόν πιο τέλεια». Οι μέθοδοι του Freinet και του GFEN (Groupe français d’ éducation nouvelle) προτείνουν για παράδειγμα: έρευνες στην ιστορία και στη γεωγραφία, χρήση των νέων τεχνολογιών (ταινίες, ηχογραφήσεις, παρατήρηση…).(μετάφραση Κατερίνα Αλεξιάδη)
Ας δούμε τώρα στο σήμερα πως περιγράφεται η τεχνική του ραδιοφώνου, μέσα από τα καταστατικά κείμενα του μοντέρνου κινήματος:
Πολύ πριν από την άνθιση του «ελεύθερου» ραδιοφώνου, οι εκπαιδευτικοί που εφάρμοζαν την παιδαγωγική Φρενέ είχαν πάρει την πρωτοβουλία για τοπική εμπειρία ή συμμετείχαν σε εθνικό επίπεδο σε εκπομπές των δημόσιων καναλιών της εποχής. Οργανώθηκαν ακόμη και διεθνή δίκτυα στα οποία συγκεντρώνονταν μέσω των ερτζιανών μαθητές από διάφορες ηπείρους. Από εκείνη τη μεγάλη εποχή του ραδιοφώνου έχει απομείνει η εκπομπή «Κυνηγοί ήχων», ένα έργο του J. Thévenot, ο οποίος μετέδωσε πολλές ηχογραφήσεις τάξεων Freinet όπως μαρτυρούν δύο σειρές από κασέτες του Κρατικού Ραδιοφώνου της Γαλλίας (Radio-France). Αυτή τη στιγμή, αρκετές τάξεις συμμετέχουν τακτικά στην παραγωγή ραδιοφωνικών εκπομπών σε τοπικό επίπεδο. Ανά τακτά διαστήματα οργανώνονται οπτικοακουστικά σεμινάρια από τους εμψυχωτές του I.C.E.M., για να βοηθήσουν τους εκπαιδευτικούς να μάθουν τις τεχνικές ηχοληψίας και μοντάζ. Να προσθέσουμε επίσης ότι η σημερινή ανάπτυξη των οπτικοακουστικών μέσων επιτρέπει την πραγματοποίηση καταπληκτικών βίντεο, χάρη στην εμφάνιση στην αγορά ανθεκτικών εργαλείων, εύκολων στη χρήση και σε τιμή σχετικά προσιτή. (μετάφραση Φωτεινή Παπαρήγα)
Το σχολικό ραδιόφωνο, όπως και η αλληλογραφία, ο κινηματογράφος ή το τυπογραφείο, αφορούν τον κόσμο της ζωής που παίρνει μέρος στη ζωή του σχολείου. Η παιδαγωγική Freinet με την τεχνική «Τι Νέα;» φέρει αυτό που είναι «έξω», μέσα στο σχολείο, το οποίο το επεξεργάζεται και το επιστρέφει στην κοινότητα για να έχουμε αυτό που αποκαλούμε το σχολείο της κοινότητας. Το ραδιόφωνο είναι η συμβολή σ΄ αυτό το παιδαγωγικό εγχείρημα. Είναι η 26η τεχνική σε σύνολο είκοσι οχτώ τεχνικών και συνδυάζεται με το τυπογραφείο και τον κινηματογράφο, καθώς για την παιδαγωγική Freinet όλες αυτές οι τεχνικές παρουσιάζονται μαζί. Αυτές οι τεχνικές υπάγονται στα πλάνα εργασίας και εδικά τα συλλογικά. Αφορούν τόσο την αυτονομία του κάθε παιδιού και των δεσμεύσεων που καλείται να φέρει σε πέρας, όσο και την ομάδα ραδιόφωνου της τάξης που ανακοινώνει τα προβλήματά της ή την ικανοποίηση που νιώθει στο Συμβούλιο τάξης ή στην συνέλευση των παιδιών. Ας δούμε όμως τον χαρακτήρα των πλάνων εργασίας:
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει το σχολείο σήμερα δεν είναι να γίνει ισότιμο αλλά περισσότερο να μάθει να κατανοεί σε βάθος την ανισορροπία των διαφορετικών επιπέδων, των μαθητών που υποδέχεται. Είναι προφανές ότι αυτή η θέση αναδεικνύει πράγματι μια ριζική αλλαγή στη στάση του εκπαιδευτικού. Είναι απαραίτητο να αλλάξουμε τις προτεραιότητές μας από μια διδακτική λογική σε πράξη μάθησης. (...). Είναι προτιμότερο να κάνουμε να κάνουμε τους μαθητές μας «αυτόνομα υποκείμενα» παρά να επικεντρώνουμε σε ένα επιστημονικό προγραμματισμό των μαθημάτων. Είναι αυτονόητο ότι προς το παρόν, λόγω της συγκυρίας μέσα στην οποία βρίσκεται, το σχολείο δημιουργεί αύξηση των ανισοτήτων, αδικία που δεν μπορεί να περιοριστεί , σε ότι μας αφορά, παρά μόνο μέσα από την ενεργοποίησης των παιδαγωγικών μας γνώσεων. Μια δομή τάξης στην υπηρεσία της προσωποποιημένης μάθησης Με βάση αυτό το μοντέλο, μπαίνουμε στην έρευνα για τη διαφοροποιημένη μάθηση. είμαστε αντιμέτωποι, με το να συνεκτιμήσουμε με συστημικό τρόπο τις τάξεις, όπου οι αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των παιδιών γίνονται υποστηρικτικοί στη μάθηση. Οι μαθητές μπορούν να διαλέγουν εναλλακτικά ανάμεσα σε διάφορες μορφές εργασίας που ευνοούν τις ατομικές έρευνες τις καταστάσεις αλληλοβοήθειας η της διδασκαλίας και τις συλλογικές στιγμές των συνεργατικών κατασκευών.
Γι’ αυτό ακριβώς προτιμούμε να μιλάμε για προσωποποιημένη κι όχι εξατομικευμένη μάθηση, η προσωποποιημένη προάγει την ιδέα του ότι όλοι μαζί κερδίζουμε μαθαίνοντας μέσα σε ένα πλαίσιο ανταλλαγών κι σχέσεων. Εδώ δεν τίθεται θέμα για μικρότερες ομάδες, γιατί αυτό μας φαίνεται αδιέξοδο βλέποντας τις δυσκολίες που δημιουργεί στην πράξη. Προτιμούμε να χρησιμοποιούμε εργαλεία που εμπλουτίζουν την τάξη και αποβλέπουν στην εξέλιξη του καθενός μέσα σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον. Το να μάθεις, αντιστοιχεί σε μια διαδικασία εξαιρετικά μοναδική και με αυτήν την έννοια πρέπει να εξεταστούν όλα τα εργαλεία, στο να οδηγούν στην αυτόνομη εργασία. [Sylvain Connac – Συνεργατικό Σχολείο στο Μονπελιέ, μετάφραση Μαρία Καντούρου]
Το ραδιόφωνο με τα συλλογικά πλάνα εργασίας είναι μια μορφή συλλογικής δράσης, γι’ αυτό έχει πολιτικά χαρακτηριστικά. Η μορφή του εξελίσσεται ως προς το δημοκρατικότερο.
Στο θεωρητικό πεδίο το ραδιόφωνο γίνεται επιστημονικό αντικείμενο στις αρχές του β΄ παγκοσμίου πολέμου από τη Σχολή της Φραγκφούρτης και από την αναδυόμενη Πολιτική Επιστήμη κάτω από την ομπρέλα της προπαγάνδας. Στα χρόνια που ακολουθούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης καταλαμβάνουν μια νέα επιστημονική περιοχή. Το βιβλίο του Μάρσαλ Μακ Λούαν, Media, Οι προεκτάσεις του ανθρώπου, κυκλοφορεί το 1965 και γίνετε ανάρπαστο. Ο Μάης του 1968 θα είναι καθοριστικός για την εκτροπή του μέσου στα κινήματα. Ο διάλογος του Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ με τον Ζαν Μποντριγιάρ τη δεκαετία του ‘70 θα σφραγίσει τη στάση μας απέναντι στα Μέσα. Όταν τα κοινωνικά κινήματα θα αποκτήσουν τα δικά τους ραδιόφωνα και το κράτος για να τα σταματήσει θα δημιουργεί παράσιτα, ο Μισέλ Σερ θα εκδώσει το βιβλίο Το παράσιτο (1979) και θα κάνει θεωρία όλη αυτή την ιδέα του ξενιστή και του παράσιτου. Το κινηματικό αίτημα και το μανιφέστο για μια Ελεύθερη Ραδιοφωνία (1978) στη Γαλλία και στον κόσμα θα κυκλοφορήσει μαζί με την τεχνική του πώς να φτιάξεις ένα δικό σου πομπό.8 Αυτό που γνωρίζουμε και στην Ελλάδα με τα κοινωνικά κινήματα της δεκαετίας του ‘80 δεν είναι όμως μια στιγμή συνεργασίας τους με την παιδαγωγική. Το 2010, με την έναρξη της οικονομικής και πολιτικής κρίσης, τα κοινωνικά κινήματα και η παιδαγωγική ξεκινούν να συνεργάζονται, καθώς ανθίζουν συγχρόνως. Μέρος αυτής της συνεργασίας είναι και το σχολικό ραδιόφωνο μ’ όλο το παρελθόν που κουβαλάει κι αναβιώνει. Η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Σχολικού Ραδιοφώνου το 2011 και η παιδαγωγική Freinet και Korczak αποκτά κοινωνικές διαστάσεις, καθώς η παιδαγωγική στο σύνολό της ανθεί και συγκρούεται με την διοίκηση. Η παιδαγωγική Freinet γίνεται πάλι σύγχρονη.
Το 2020 η πανδημία θα εξελίξει αυτό το μέσο. Στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Εξαρχείων με την α2 τάξη από την αρχή της σχολικής χρονιάς κάναμε ένα στούντιο που εξελίχθηκε σ’ ένα πειρατικό σταθμό. Τα παιδιά ξεκινούσαν να μιλούν στα μικρόφωνα και να βιώνουν το άρθρο 12 των δικαιωμάτων τους. Με τον συνεταιρισμό μας πήραμε ραδιόφωνα για την αυλή. Μέσα στην τάξη έχουμε το στούντιο και στην υπαίθρια τάξη τους δέκτες. Η πανδημία μας εξέλιξε. Οι εκπομπές είναι πια ένας τρόπος επικοινωνίας. Το ραδιόφωνο εδραιώνεται στις τεχνικές μας και καταλαμβάνει τον δημόσιο χώρο ισότιμα με την εφημερίδα μας «Ο Κοκκινολαίμης» (τχ.1, 2020) και τον κινηματόγραφο. Ο τελευταίος αφορά τις δράσεις μας την προηγούμενη περίοδο (2017 – 2019) που αποτυπώθηκε σε φιλμ προσεχώς από τη δασκάλα Σοφία Λιούλια.
Αυτή η συμμετοχή του ραδιόφωνου στο σχολείο της κοινότητας αντιστρατεύεται όλη αυτή την περίοδο της πανδημίας την απόσταση από τους θεσμούς της τάξης και την αναστολή της λειτουργίας των σχολείων. Έχοντας από το Σεπτέμβρη του 2019 το στούντιο στην τάξη, το ραδιόφωνο ήταν σε αναμονή και συγχρόνως είχε ένα παιδευτικό χαρακτήρα, να ακούμε εκπομπές και να σχολιάζουμε. Αυτή την άνοιξη, εν μέσω πανδημίας γεννήθηκαν «Τα θρανία της άνοιξης» - το ραδιόφωνο των παιδιών. Και θα συνεχίσουμε να εκπέμπουμε κι όταν ανοίξουν τα σχολεία. Έτσι κι αλλιώς το δικό μας σχολείο είναι ανοιχτό στην κοινότητα, είναι το σχολείο των θάμνων είναι το σχολείο της κοινότητας. Η τεχνολογία καθιστά την εκπαίδευση ακόμη πιο άνιση και οι αποκλεισμοί που βιώνονται είναι περισσότεροι. Τα παιδιά στο κέντρο της Αθήνας δυσκολεύονται και για τη σύγχρονη και την ασύγχρονη εκπαίδευση. Όμως το ραδιόφωνο έχει τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής παιδαγωγικής. Φτάνει και στα παιδιά που δεν είναι μιας συγκεκριμένης τάξης και στηρίζεται από τα κοινωνικά κινήματα. Η στροφή των ενηλίκων στο ραδιόφωνο όπως αποτυπώνεται την περίοδο της πανδημίας κάνει το ραδιόφωνο πάλι ένα ορατό μέσο. Η σύγκρουση ανάμεσα στις δύο κουλτούρες, οπτική και ακουστική, δημιουργεί ένα τοπίο υπέρ της δεύτερης. Δεδομένου επίσης ότι μέσα από την βυζαντινή εικονομαχία της περιόδου με την τοποθέτηση κάμερας ακόμα και στα σχολεία, η οπτική κουλτούρα εξαντλεί το πεδίο της όρασης. Σχεδόν εκατό χρόνια μετά, το ραδιόφωνο υπολείπεται ακόμη για το εκπαιδευτικό μέλλον του. Το μέλλον του διαρκεί πολύ.
https://kalendis.gr/wp-content/uploads/2020/05/%CE%A1%CE%91%CE%94%CE%99%CE%9F%CE%A6%CE%A9%CE%9D%CE%9F14-converted.pdf
http://35dim-athin.att.sch.gr/autosch/joomla15/
https://el.padlet.com/35dimath/qjeo4qc03fq2
https://kalendis.gr/2020/05/05/daskalos-se-dyo-rodes-thrania-anoiksis-radiofono-paidion/
*Ο Χαράλαμπος Μπαλτάς είναι δάσκαλος στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Εξαρχείων και μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας «Το Σκασιαρχείο» με την πρωτοβουλία «Τα θρανία της άνοιξης». Είναι παλαιός ραδιοπειρατής της δεκαετίας του ’80 με το Fm ΑΓΚΑΘΙ (1984 – 1994) και ονειρεύεται ακόμη και σήμερα την πατρίδα του, την παιδική του ηλικία. babisbsltas@gmail.com
1 Δες Όλγα Β. Πλέχοβα, Το πρώτο ελληνικό ραδιόφωνο…και το πρώτο των Βαλκανίων, Εδώ ράδιο Τσιγγιρίδη, Σταθμός Θεσσαλονίκη! Ελλάς!, Μπαρμπουνάκης, Θεσσαλονίκη, σελ. 13 – 33.
2 Bertolt Brecht, «Το ραδιόφωνο ως μηχανισμός επικοινωνίας/ λόγος για τη λειτουργία του ραδιοφώνου», Κώστας Λιβιεράτος, Τάκης Φραγκούλης (επιμέλεια), Το μήνυμα του μέσου, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1989, σελ. 224 – 230.
3 Το πρώτο κείμενο γράφτηκε αμέσως μετά την αποστολή των ραδιοφώνων στα σχολεία από το Υπουργείο Παιδείας το 1947. Δες Γιώργος Ζομπανάκης, «Οι σχολικές ραδιοφωνικές εκπομπές», περιοδικό Νεοελληνική Παιδεία, Νοέμβριος – Δεκέμβριος 1947, Αθήνα, σελ. 485 – 489. Σε κείμενα δικά του που ακολουθούν την δεκαετία του ’50 στο περιοδικό του «Σχολείο και Ζωή» είναι αισθητή η πικρία του γιατί το ραδιόφωνο δεν αγαπήθηκε από τους εκπαιδευτικούς.
4 Τα «Διόδια» (1982) του Βαγγέλη Ραπτόπουλου είναι ένα βιβλίο που μιλά για τη γενιά του ’70 και του ’80 που τα παιδιά έκαναν ραδιόφωνο. Το ραδιόφωνο ήταν αντίπαλο του σχολείου. Οι ιδέες του Freinet, να μπει το ραδιόφωνο μέσα στο σχολείο, θα περιμένουν την δημιουργία του «Σκασιαρχείου» την τελευταία δεκαετία (2010 – 2020).
5 Για τον τρόπο που αποτυπώνονται στον κινηματογράφο οι αντιθέσεις σχολείου, πολιτικής, κοινωνίας και ζωής μέσα από το ραδιόφωνο, δες τις ταινίες Το κοριτσάκι και το ραδιόφωνο (1963), Radio Days (1987), Διόδια (1988), Η θυσία του Κόρτσακ (1990), Τέλος εποχής (1994), Ο πιανίστας (2002), Δουλεύοντας με το πάσο μας – ράδιο Αλίκη (2004), Καθαρό ραδιόφωνο (2014), Ραδιόφωνο στο πατάρι (2015), Εν δυνάμει (2017) και Ραδιοφωνικός Σταθμός Αμαλιάδας (2019). Δεν είναι πολλές οι ταινίες που αφορούν το ραδιόφωνο, όμως είναι ενδεικτικές του κλίματος της εποχής και του τρόπου που μπορούμε να ακούσουμε το ραδιόφωνο σε σχέση με το υποκείμενο και την επιθυμία.
6 Δες Τούλιου, Ε., Γενιτζές Α. (2016). «Η εξέλιξη του εκπαιδευτικού ρόλου του ραδιοφώνου» ΣΤΟ 4ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ http://4syn-thess2016.ekped.gr/wp-content/uploads/2016/04/vol2_198-219-230.pdf
7 Rebecca P. Scales, Radio and the Politics of Sound in Interwar France, 1921-1939, Κεφάλαιο 4 «Learning by ear» σελ. 179-181.
8 Δες τη διακήρυξη από την «Ομάδα Ελεύθεροι Λαϊκοί Ραδιοσταθμοί», Ελεύθερη Ραδιοφωνία, μετάφραση Τασία Πανταζοπούλου, Γιάννης Χρυσοβέργης, Ανδρομέδα, Αθήνα 1983. Επίσης, Νίκος Σούζας, «Σταμάτα να μιλάς για θάνατο μωρό μου», Πολιτική και κουλτούρα στο ανταγωνιστικό κίνημα στην Ελλάδα (1974– 1988), Ναυτίλος Θεσσαλονίκη, σελ. 184 – 227.
https://www.alfavita.gr/ekpaideysi/322215_radiofono-paidagogiki-kai-koinotita-kanontas-paidikes-ekpompes-me-ta-thrania-tis
Καταγράφηκε
ΚΕΡΚΙΔΑ ΚΑΘΑΡΗ ΑΠΟ ΛΑΜΟΓΙΑ!!!
