Challenge Ιωάννινα: με ποιόν τρόπο τα "Plasmata II" της Στέγης Ωνάση διατάραξαν το τοπικό οικοσύστημα;
Οι αναταράξεις που προκάλεσε η έκθεση “Plásmata ΙΙ: Ioannina", αναμόχλευσαν τις ισορροπίες ανάμεσα στις διαφορετικές δυνάμεις και ανοίγουν συζητήσεις για το τι μορφή θα μπορούσε να πάρει το ίδιο ή άλλα εγχειρήματα στο μέλλον και για το ποιός έχει την ευθύνη για τη χάραξη πολιτιστικής πολιτικής στην περιφέρεια.
Parallels, Plasmata II: Ioannina, © Πηνελόπη Γερασίμου, Onassis Stegi
Την ίδια ώρα που η καλοκαιρινή Αθήνα γνωρίζει μια υπερπληθώρα δράσεων και οι φίλες/οι του πολιτισμού λίγο πολύ δεν προλαβαίνουμε να παρακολουθούμε όλα όσα θέλουμε, στα Γιάννενα οι τρεις εβδομάδες που διήρκησαν τα "Plásmata ΙΙ: Ioannina” μοιάζουν μάλλον λίγες. Επισκεπτόμενη την πόλη για δύο μέρες και παρακολουθώντας και τις συζητήσεις του διημέρου 28-29/6, που οργάνωσε η Στέγη Ωνάση στο πλαίσιο της έκθεσης, με φορείς, εταιρείες τεχνολογίας και ανεξάρτητα εγχειρήματα καινοτομίας που δρουν στην περιοχή αντιλήφθηκα ότι οι αρχικές αμφιβολίες για το κατά πόσο μια μέγα-έκθεση ψηφιακής τέχνης κατά το παράδειγμα του Πεδίου του Άρεως, έρχεται να διαταράξει το τοπικό οικοσύστημα καλλιεργώντας μια συγκεκριμένη φιλοσοφία εκθέσεων στο δημόσιο χώρο που εγείρει διάφορα ζητήματα εκπαίδευσης και βιωσιμότητας, διαψεύδονται. Ίσα ίσα που μάλλον καλοδεχούμενες μοιάζουν να είναι για την τοπική κοινωνία οι αναταράξεις που προκαλούν τα "Plásmata II”, αναμοχλεύοντας τις ισορροπίες ανάμεσα στις διαφορετικές δυνάμεις και ανοίγοντας συζητήσεις για το τι μορφή θα μπορούσε να πάρει το ίδιο ή άλλα εγχειρήματα στο μέλλον και για το ποιός έχει την ευθύνη για τη χάραξη πολιτιστικής πολιτικής στην περιφέρεια.
© Pinelopi Gerasimou for Onassis Stegi
Μαλβίνα Παναγιωτίδη, A darkness gathers though it does not fall, 2023
Η πρωτοβουλία της Στέγης Ωνάση να στραφεί προς την περιφέρεια, έρχεται να συμβαδίσει με μια ευρύτερη τάση που παρατηρείται και εκτός Ελλάδας και αποτελεί προτεραιότητα διάφορων Ευρωπαϊκών προγραμμάτων που χρηματοδοτούν πολιτιστικές ενέργειες πολιτισμού και καινοτομίας σε διάλογο με τοπικά και περιφερειακά οικοσυστήματα. Αυτό που γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι ότι εκτός από τη διάθεση της ομάδας των Πλασμάτων "να μάθουν από την πόλη” (για να θυμηθούμε το αμφιλεγόμενο μότο της Αθηναϊκής documenta14), αλλά και τη δουλειά που έχει γίνει σε επιμελητικό επίπεδο από τον Πρόδρομο Τσιαβό (επιμελητική διεύθυνση) και τη Δάφνη Δραγώνα (συνεργάτις επιμελήτρια /νέες παραγωγές) σε συνεργασία και με τον επιμελητικό σύμβουλο Γιώργο Τζιρτζιλάκη, εξίσου ορατή είναι η διάθεση της Στέγης Ωνάση να "δώσει πίσω" στην πόλη. Και δεν μιλάμε μόνο για συμβολικές χειρονομίες, όπως το "ΜΑΝΑ" της Αφροδίτης Παναγιωτάκου και του Μανώλη Μανουσάκη, ένα έργο-homage στην πόλη μέσα από την οικογενειακή ιστορία της Διευθύντριας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, η οποία υπογράφει και την καλλιτεχνική διεύθυνση της έκθεσης, αλλά κυρίως για τη διάθεση να αναδείξουν τις δυνατότητες αλλά και τις προκλήσεις της επόμενης μέρας της πόλης.
Δύσκολο να μιλήσεις για μια πόλη ως περαστική επισκέπτρια, αφουγκραζόμενη όμως τον παλμό των συζητήσεων αντιλαμβάνεσαι ότι το στοίχημα και το branding των Ιωαννίνων ως ένας αναπτυσσόμενος κόμβος καινοτομίας κρύβει ευκαιρίες και αντιφάσεις που δεν συναντάς συχνά στην ελληνική περιφέρεια. "Έπρεπε να έρθει το Ίδρυμα Ωνάση για να ανοίξουν οι φορείς τις σπηλιές του Κάστρου που όταν το ζητούσαν τοπικές ομάδες έλεγαν ότι αυτό δεν γίνεται, ή να κουρέψουν το γκαζόν και να αλλάξουν τις λάμπες στο Παραλίμνιο" ακούσαμε να παραπονιούνται οι επικεφαλής νέων καινοτόμων εγχειρημάτων των Ιωαννίνων. Με αυτό το δεδομένο, το να αναδείξουν τα "Plasmata" τις διαφορετικές φωνές που έχουν λόγο για το μέλλον της πόλης, από τα κάτω και από τα πάνω, και να προσπαθήσουν να τις φέρουν σε διάλογο αποδεικνύεται, ίσως, σημαντικότερο, από το ίδιο το περιεχόμενο της έκθεσης.
© Pinelopi Gerasimou for Onassis Stegi
Στεφανία Στρούζα, "Παμβώτις”, 2023
Ελπίζουμε ότι η πρωτοβουλία του εκλιπόντα δημάρχου Μωυσή Ελισάφ που πρότεινε στη Στέγη Ωνάση να πάνε στα Γιάννενα και που αφουγκραζόταν και αναγνώριζε τη σημασία της τοπικής καινοτομίας ("Τη δεύτερη μέρα της εκλογής του μας τηλεφώνησε ο υπεύθυνος καινοτομίας του Δήμου για να γνωρίσει τις δράσεις μας” μας είπε χαρακτηριστικά μέλος καινοτόμου εργαστηρίου της περιοχής) να βρει συνέχεια αλλά κυρίως να ανοίξει τον δρόμο για δομές πολιτισμού και καινοτομίας σε διάλογο με τις τοπικές ανάγκες. Γιατί στα Γιάννενα μοιάζει να υπάρχει το ιδανικό πλαίσιο και δυναμικό για να δοκιμαστεί στην πράξη η σύνδεση Πανεπιστημίου, αγορά εργασίας, θεσμικής εξωστρέφειας, καινοτομίας και κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Ένα βασικό ερώτημα και πεδίο διεκδικήσεων των διαφορετικών δρώντων στο πεδίο φαίνεται να είναι το τι σημαίνει τελικά καινοτομία και ποιά μοντέλα τεχνολογικής ανάπτυξης υπηρετούν τους ανθρώπους, το τοπικό οικοσύστημα και τον πλανήτη. Κάτι το οποίο, θα μπορούσε, να επεκταθεί και στο ποιά μοντέλα πολιτισμού αξίζει να ευδοκιμήσουν στην περιοχή.
Η Silicon Valley των Βαλκανίων;
"Είστε σίγουροι ότι θέλετε να γίνετε η Silicon Valley των Βαλκανίων;” αναρωτήθηκε χαρακτηριστικά ο Χάρης Τσαβδάρης, Managing Director της PwC Ελλάδος, αντιπροσωπεύοντας στο ομώνυμο panel (ή μάλλον, δυστυχώς, manel) τις πολυεθνικές που επενδύουν στην περιοχή επισημαίνοντας τα κακώς κείμενα που έφεραν οι υψηλοί μισθοί και το gentrification στην ομώνυμη περιοχή του Σαν Φρανσίσκο και την προσοχή που πρέπει να δείξει η πόλη στις επενδύσεις που θα προσελκύσει. "Τα Γιάννενα πρέπει να είναι ένας μικρός κήπος με λουλούδια, κι όχι ένα δάσος” κατέληξε, αναφέροντας ότι αυτό που τους έφερε στην περιοχή είναι το ταλέντο σε συνδυασμό με τη δουλειά που γίνεται στο Πανεπιστήμιο. "Δεν ήρθαμε να διαταρράξουμε το σύστημα, να το στεγνώσουμε, εδώ μπορούμε να προσφέρουμε καλύτερες συνθήκες εργασίας για τους εργαζόμενους μας και να έχουμε ευχαριστημένα στελέχη, έχοντας το βουνό και τη θάλασσα κοντά τους και μια ενδιαφέρουσα τοπική κουλτούρα φαγητού”.
© Pinelopi Gerasimou for Onassis Stegi
Slow Immediate, "The Wandering Mind", 2021
Οι εκπρόσωποι των τοπικών εταιρειών τεχνολογίας με διεθνή πελατολόγια και δράση μοιράστηκαν την αισιοδοξία για την ανάπτυξη της πόλης ως έδρας ενός δικτύου ψηφιακής καινοτομίας ζητώντας παράλληλα από τον Δήμο να απευθυνθεί στα τοπικά startups. Ο περιφερειάρχης Ηπείρου Αλέξανδρος Καχριμάνης αναφέρθηκε σε σειρά δράσεων με στόχο να προσεγγίσουν επενδύσεις και να υποστηρίξουν την παραγωγή καινοτομίας, με επίκεντρο το σχέδιο για την ανέγερση του Τεχνολογικού Πάρκου σε έκταση 15.000 τ.μ. απέναντι από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, προϋπολογισμού 50 εκατομμυρίων ευρώ, μέρος της χρηματοδότησης του οποίου έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης.
Ο Τάσος Κούτλας, Αναπληρωτής Διευθυντής Ψηφιακών Λύσεων Ευρώπης FFW & Συν-ιδρυτής C.Ioannina, αναφέρθηκε επίσης στην ανάγκη ενός συντονιστικού φορέα διαχείρισης ψηφιακού προορισμού για την ανάπτυξη του κλάδου τονίζοντας ότι ένας ψηφιακός νομάς ισούται με έξι τουρίστες σε έσοδα για την περιοχή. Παράλληλα, ως προς τις ψηφιακές δεξιότητες, επιχειρηματολόγησε υπερ της δημιουργίας μιας γέφυρας ανάμεσα στους φοιτητές του Μαθηματικού του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και των αυξανόμενων εφαρμογών στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης.
Η συζήτηση συνεχίστηκε αναζητώντας γέφυρες μεταξύ καινοτομίας, πολιτισμού και περιβάλλοντος όπου επισημάνθηκε για μια ακόμη φορά η ανάγκη συνεργασίας του Δήμου με τις επιχειρήσεις καινοτομίας στα πρότυπα των Τρικάλων.
Ιδιαίτερη αίσθηση έκανε η δυναμική των δράσεων και πρωτοβουλιών καινοτομίας στα Ιωάννινα, ως οργανικό μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για ένα βιώσιμο, συμμετοχικό και ανοιχτό οικοσύστημα γνώσης που παρουσιάστηκε την Πέμπτη 29 Ιουνίου. Το παράδειγμα του πώς δημιουργείται στα Γιάννενα ένα νέο οικοσύστημα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας έδωσαν ομιλητές από το ορεινό εργαστήριο των "Τζουμέικερς”, την ενεργειακή κοινότητα Ηπειρωτών "Κοινέργεια”, την Ένωση Φορέων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας Ηπείρου "Κοινό Κ.Αλ.Ο.”, το "WOW Branding & Design Agency". Έννοιες όπως κοινά και ανοιχτές τεχνολογίες, σχεδιάζουμε παγκόσμια -κατασκευαζουμε τοπικά, φάνηκε ότι δεν αποτελούν ουτοπίες αλλά στα Γιάννενα και τα γύρω βουνά έχουν δοκιμαστεί στην πράξη και μένει να υποστηριχθούν για να κάνουν το επόμενο βήμα, ειδικότερα αν σκεφτούμε ότι για εγχειρήματα όπως οι "Τζουμέικερς” η χρηματοδότηση τελειώνει τον Σεπτέμβριο.
"Οι συνεργασίες μας κάνουν μεγάλους, είμαστε όλοι μαζί 20 φορείς και αυτομάτως είναι σαν να είμαστε μια αρκετά μεγάλη επιχείρηση που όμως δεν κρατάει γι αυτήν, αλλά δίνει στην κοινωνία. Το όραμά μας είναι να αναπτύξουμε πράγματα μαζί που θα μας κάνουν μια μεγάλη κοινωνική "επιχείρηση". Βγάζουμε τους μισθούς μας αλλά όχι κέρδος, προσφέρουμε κοινωνικό όφελος και μια ζωή διαφορετική όπου δεν έχουμε κανένα να μας λέει τι θα κάνουμε" είπε χαρακτηριστικά ο Σωτήρης Τσουκαρέλης, Πρόεδρος της Ένωσης Κ.Αλ.Ο. Ηπείρου συνοψίζοντας τη φιλοσοφία τους και επισημαίνοντας ότι πρέπει να υπάρξει ακόμη περισσότερη πίεση προς τον Δήμο και την Περιφέρεια έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι ακόμη και η εταιρική κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων να έχει όντως κοινωνικό αντίκτυπο.
"Σε μας στη Στέγη και το Ίδρυμα Ωνάση μας ενδιαφέρει το μετά, βλέπουμε ότι υπάρχει κάτι στα Γιάννενα και θέλουμε να δούμε πώς μπορούμε να βοηθήσουμε στο να πάρουν οι άνθρωποι εδώ τη μοίρα στα χέρια τους” επεσήμανε κλείνοντας τη διημερίδα ο Πρόδρομος Τσιαβός.
Πίσω στην έκθεση και συγκεκριμένα στην Παραλίμνια διαδρομή όπου και εκτυλίσσεται, κατά μήκος 1,7 χλμ. καθώς ξεναγούμαι από την επιμελητική ομάδα παιδιά και ενήλικες της πόλης κοντοστέκονται να ακούσουν τα όσα λέμε, είναι διάχυτη η αίσθηση ότι διψούν να μάθουν και να δουν περισσότερα. Τι βλέπει όμως τελικά ο/η επισκέπτης/τρια; Τα "Plásmata II: Ioannina” δίνουν την εικόνα δύο εκθέσεων σε μία. Από τη μία έργα που έχουν προκύψει από έρευνα στην πόλη και προσφέρουν γνώση για την ιδιαίτερη ιστορία και τις παραδόσεις της, πάντα μέσα από το πρίσμα του σήμερα και των νέων τεχνολογιών, κι από την άλλη έργα που έχουμε δει σε παλιότερες εκθέσεις της Στέγης στο Πεδίον του Άρεως και προσφέρουν θέαμα χωρίς όμως πάντα να εντάσσονται στην αφήγηση ή να προσθέτουν κάτι περισσότερο σ’ αυτήν. Καθοριστικά για την όλη ατμόσφαιρα και το σκεπτικό ήταν η ένταξη στον περίπατο λησμονημένων γλυπτών ή άγνωστων μικρο-ιστοριών της πόλης έτσι όπως αυτές φωτίζονται (κυριολεκτικά και συμβολικά).
Από τα πιο ενδιαφέροντα έργα-αναθέσεις του Ιδρύματος Ωνάση στην κατεύθυνση του διαλόγου με την πόλη ήταν η η εγκατάσταση "Glωssic Isnaf”, όπου με τη χρήση καλλιτεχνικών και queer φεμινιστικών εργαλείων, η ομάδα WordMord γράφει μια νέα υβριδική αφήγηση, στην οποία ένα μη δυαδικό φανταστικό πλάσμα με το όνομα Ισνάφ γεννιέται στον βυθό της λίμνης Παμβώτιδας. Ειδικότερα στο μακροσκελές κείμενο που προβάλλεται στο τείχος (και λιγότερο στα χαραγμένα δέρματα από τα παλιά ταμπάκικα που είναι κρεμασμένα σε μια από τις πύλες του) ξεδιπλώνεται μια καθηλωτική σύνθεση θραυσμάτων που συνδυάζουν στοιχεία από το σήμερα και το παρελθόν της πόλης με τον διαπεραστικό συνδυασμό ποίησης, αυτο-θεωρίας, μικρο-ιστορίας και διεκδίκησης.
Στην ατμοσφαιρική και συναισθηματικά φορτισμένη εγκατάσταση "ΜΑΝΑ” της Αφροδίτης Παναγιωτάκου και του Μανώλη Μανουσάκη, ίσως το έργο που συγκίνησε περισσότερο το κοινό, καθώς ξεναγείσαι στον επιβλητικό χώρο ενός παλιού καταφυγίου που άνοιξε ειδικά για την έκθεση, προσωπικές αφηγήσεις και μνήμες της πόλης διαπλέκονται σε ένα νέο (ηχο)τοπίο που ανασύρει, από άποψη μορφής, μνήμες έργων ρομαντισμού των ερειπίων που έκαναν αίσθηση στην Ευρώπη στις αρχές των ‘00s, συνδυάζοντας ευρηματικά το sound design με τα αναλογικά ενθύμια, αν και ο εμβυθιστικός χαρακτήρας της εγκατάστασης θα ενδυναμώνονταν αν έλειπαν ορισμένες υπερβολές, όπως η επιτηδευμένη θεατρικότητα των ξεναγών και οι προβολές στο σπήλαιο στο φινάλε.
Με ενδιαφέρον παρακολουθήσαμε ακόμη το επιτοίχιο γλυπτό "/ˈfilo/” της Μαρίας Βαρελά που εκπαιδεύοντας έναν αλγόριθμο στη συρματερή τεχνική ή "φιλιγκράνα" (filigree), σύμβολο της γιαννιώτικης αργυροτεχνίας και την "τερζίδικη" κεντητική του "πιρπιρί" (βαρύτιμο αμάνικο γυναικείο πανωφόρι των Ιωαννίνων) αφήνει στο τείχος τη δική της μονοκοντυλιά και το βίντεο "#thehead | Zéte” του Πάνου Σκλαβενίτη, όπου η εν εξελίξει έρευνά του πάνω στη μεταμφίεση και το καρναβαλικό, αλλά και η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργούν έναν ονειρικό συμπεριληπτικό κόσμο που προσδίδει στην έκθεση ένα ανθρώπινο, συν-αισθηματικό, σωματικό στοιχείο που της λείπει.
Η φλεγόμενη σημαία στην τελειοθηρική εγκατάσταση "Flare (Oceania)” του John Gerrard χρησιμοποιεί τεχνολογία αιχμής για τον σχεδιασμό παιχνιδιών, ώστε να δημιουργήσει μια προσομοίωση σε πραγματικό χρόνο του ωκεανού γύρω από το νησί Τόνγκα στον Ειρηνικό ωκεανό που απειλείται από τη θερμότητα που εκπέμπουν οι βιομηχανικές κοινωνίες σήμερα, και ιδιαίτερα στον Παγκόσμιο Βορρά, σε ένα έργο επιβλητικό, επιδραστικό και αμφιλεγόμενο ταυτόχρονα, όσο και η ίδια η τεχνολογία δημιουργίας του.
Έργα που έχουμε ξαναδεί σε άλλες εκδοχές στο παρελθόν όπως το ζωντανό γλυπτό από έξι μανιτάρια "Mycelium Network” του Matthias Fritsch, μέχρι να δοθούν προς βρώση σε ένα από τα τοπικά συνεργατικά εγχειρήματα ή η ζωντανή προσομοίωση της αποικίας μυρμηγκιών στην εγκατάσταση BugSim (Pheromone Spa) του Θεόκλητου Τριανταφυλλίδη και η οσφρητική εγκατάσταση που τη συνοδεύει, εντάσσονται αρμονικά τόσο στο κάστρο και τον περιβάλλοντα χώρο του όσο και στην αφήγηση της έκθεσης που δίνει τροφή για σκέψη πάνω στη σχέση μας με την τεχνολογία, τη συμβίωση με τον πλανήτη, την πολυπλοκότητα του δίπολου (
τεχνητού-φυσικού. Σε αυτό συντείνει και η ανάδειξη στοιχείων της πόλης, όπως ένας πλάτανος που μας θυμίζει ότι αυτό που θεωρούμε σήμερα φυσικό αποτελεί μέρος μιας κατασκευασμένης ταυτότητας που σχετίζεται με το παραλίμνιο ως μέρος του δυτικού φαντασιακού των αρχών του 20ου αιώνα.
Ο διάλογος με τον Γεώργιο Σμύρη και το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στο οποίο είναι Πρόεδρος, υπήρξε καθοριστικός για τη φυσιογνωμία της έκθεσης και θα άξιζε να επεκταθεί και στο Τμήμα Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στο μέλλον. Εξίσου αναπόσπαστη από τη φυσιογνωμία του όλου εγχειρήματος είναι η πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά που έκανε το Movement Radio με μουσικούς και δρώντες της πόλης, μεταξύ άλλων.
"Απάνω από την προαιώνια λίμνη, εδώ μου τάχθηκε να ζήσω”, ακούμε κάποια στιγμή στην εγκατάσταση "ΜΑΝΑ” (από ποίημα του Γιάννη Δάλλα) και περιηγούμενη στο έργο μοιάζεις να ακούς τον αναστεναγμό της πόλης και των κατοίκων της, τουλάχιστον των παλιότερων από αυτούς. Πολλές στιγμές κατά τη διάρκεια της έκθεσης, ήρθαν στο μυαλό μου τα διηγήματα του Δημήτρη Χατζή από "Το Τέλος της Μικρής μας Πόλης", και ιδιαίτερα ο "Τάφος" και η ερημιά του. Τα "Plasmata” βούτηξαν γενναία στην ιστορία και το περιβάλλον της περιοχής και σε μια πιθανή συνέχεια θα είχε ενδιαφέρον να αναδειχθούν ακόμη περισσότερες φωνές της πόλης που αποκλείονται σήμερα, για παράδειγμα, από το μεταναστευτικό παρελθόν από τη δεκαετία του ‘90 και μετά, εντασσόμενα σε υπερτοπικά διακυβεύματα.
Είναι σαφές ότι στα "Plasmata II Ioannina” η Στέγη Ωνάση δεν ήρθε απλά στα Γιάννενα για να γεμίσει την παραλίμνια διαδρομή με μεγάλες οθόνες μεταμορφώνοντάς την σε ένα μεγάλο ψηφιακό λούνα παρκ, όπως έγινε σε μεγάλο βαθμό στο Πεδίον του Άρεως, αλλά αξιοποίησε με προσοχή την πρόσκληση της δημοτικής αρχής της πόλης λαμβάνοντας υπόψη την κριτική που έχει γίνει στις προσπάθειες εποικισμού του δημόσιου χώρου αλλά και των πόλεων στο πλαίσιο, π.χ. περιφερόμενων μπιενάλε. Δουλεύοντας επί ένα χρόνο στην πόλη κάνει μέρος της αφήγησης που προτείνει ένα μέρος των δημιουργικών της δυνάμεων, με αποτέλεσμα να μην είναι απλά η "μεγαλύτερη ευρωπαϊκή έκθεση ψηφιακής τέχνης στον δημόσιο χώρο", ένας τίτλος που μάλλον την αδικεί, αλλά μια προσπάθεια συνεργασίας, εξωστρέφειας και ανταλλαγής τεχνογνωσίας σε τοπικό επίπεδο που λείπει από την ελληνική περιφέρεια και ελπίζουμε να γίνει ακόμη πιο ουσιαστική στη συνέχεια.
Αυτό βέβαια, απαιτεί ακόμη περισσότερη προσοχή γιατί η άφιξη της Στέγης Ωνάση στα Γιάννενα δημιουργεί, σίγουρα, ένα παράδειγμα. Το στοίχημα είναι αν η συνέχεια θα ενδυναμώσει την τοπική παραγωγή δημιουργώντας θεσμούς και δομές ή έστω δίκτυα που να έχουν διάρκεια και να στηρίζουν το τοπικό οικοσύστημα και όχι εκθέσεις - πυροτεχνήματα. Δεδομένου του κενού που υπάρχει στην πολιτιστική πολιτική και στήριξη στην περιφέρεια (και που έχουμε δει π.χ. δυναμικές προσπάθειες όπως αυτή του Εικαστικού Κέντρου Λάρισας, στις αρχές των ‘00s υπό τη διεύθυνση της Ρούλας Παλαντά, για παράδειγμα, να πέφτουν στο κενό μην αφήνοντας ίχνη) είναι σημαντικό και η πολιτεία να αναλάβει την ευθύνη της συνεργαζόμενη μεν με ισχυρά ιδρύματα με όραμα αλλά βάζοντας και τα θεμέλια για μια δράση σε βάθος χρόνου που δεν θα επαφίεται στις διαθέσεις αυτών, οι οποίες μπορεί ανά πάσα στιγμή να αλλάξουν. Τα περιφερειακά Πανεπιστήμια της Ελλάδας, όπως αυτό των Ιωαννίνων, έχουν πολύ σημαντικό ρόλο να παίξουν στην εξέλιξη αυτή και πρέπει να υποστηριχθούν, όπως και οι τοπικές δυνάμεις από τα κάτω.
https://www.athinorama.gr/texnes/3019190/challenge-ioannina-me-poion-tropo-ta-plasmata-ii-tis-stegis-onasi-diataraxan-to-topiko-oikosustima/?fbclid=IwAR38n0V8BQBytoAkoF1L5aT-QoE7ES_yLldQMZbSIPloGxDVpj2RTaOoSQU
