Fake news

[fon7]

Βσικά το θέμα είναι γιατί συμβαίνει αυτό το φαινόμενο και κυρίως γιατί συμβαίνει μέσα από επιστήμονες και έρευνες.Όχι απλά σε συζήτηση καφενείου ότι φταίει αυτό και αυτό.

Πώς η επιστημονική έρευνα καταλήγει... fake news

Ο δρ Αχιλλέας Σαμαράς εξηγεί τα επικοινωνιακά και όχι μόνο προβλήματα της επιστημονικής έρευνας εν έτει 2018 που συχνά οδηγούν σε clickbaits.

Ρίχνοντας μια ματιά στο πρόγραμμα του φετινού Athens Science Festival στην Τεχνόπολη, ο ιντριγκαδόρικος τίτλος «Σκελετοί και Ελέφαντες σε Βιβλιοθήκες», κατάφερε να μας κεντρίσει το ενδιαφέρον για τους ευνόητους λόγους. Η ομιλία του δρ Αχιλλέα Σαμαρά στοχεύει στο να καταστήσει κατανοητά κάποια βασικά στοιχεία της επιστήμης και της επιστημονικής έρευνας, να καταδείξει στο ευρύ κοινό μερικά από τα βασικότερα δομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η δεύτερη αλλά και να προετοιμάσει τους νέους επιστήμονες ώστε να κινηθούν προς την κατεύθυνση του διαλόγου με ορίζοντα τη διαφάνεια. Πώς όμως μεταφράζονται όλα τα παραπάνω με απλά λόγια; Και πόσο καθοριστικά μπορούν να αποδειχθούν όταν εμπλέκονται με την ενημέρωσή μας από τα ΜΜΕ; Πόση αλήθεια εμπεριέχεται στην πολυχρησιμοποιημένη έκφραση «σύμφωνα με την τάδε έρευνα...» και πότε πρέπει να είμαστε δύσπιστοι σχετικά με αυτό που διαβάζουμε;

Υπάρχουν σκελετοί και ελέφαντες στις βιβλιοθήκες;
Ο τίτλος της ομιλίας προέρχεται από τη φράση skeleton in the closet και elephant in the room. Θα μιλήσουμε για τα μυστικά και τα προβλήματα της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας. Παρότι η επικοινωνία της επιστήμης έχει αρχίσει τα τελευταία χρόνια να αναπτύσσεται στην Ελλάδα μέσω δράσεων, πχ το Athens Science Festival έχει μία ιστορία ετών και σιγά σιγά συμπεριλαμβάνει περισσότερες ομιλίες - εκδηλώσεις και πολύ σημαντικά ονόματα επιστημόνων, υπάρχουν κάποια ζητήματα που φαίνεται ότι δεν είναι πλήρως κατανοητά στο ευρύ κοινό που μπορεί να ακούσει μία τέτοια ομιλία. Τι σημαίνει να κάνεις ένα διδακτορικό; Πώς γίνεται; Τι σημαίνει μία επιστημονική δημοσίευση και πώς παράγεται; Ή τι σημαίνει το επάγγελμα του ερευνητή;

Και ίσως λόγω της έλλειψης εξοικείωσης με απλές έννοιες, συχνά να καταλήγουμε αρχικά στη διαστρέβλωση και ύστερα στην παραπληροφόρηση.
Η επικοινωνία της επιστήμης είναι ένα από τα σύγχρονα προβλήματα της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας. Με ευθύνη και των δύο πλευρών. Και η ίδια η επιστημονική κοινότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν είχε κάποια συγκεκριμένη στρατηγική όσον αφορά στην επικοινωνία της επιστήμης, αλλά και πολλές από την πλευρά των ΜΜΕ, δημοσιογράφων κλπ. Για παράδειγμα, έβλεπαν μία δημοσίευση από ένα επιστημονικό περιοδικό ή μία επιστημονική ένωση, και προσπαθούσαν να επικοινωνήσουν την πληροφορία. Δεν υπήρχε όμως κάποια ιδιαίτερη στρατηγική για την συνεργασία τους, με αποτέλεσμα και οι μεν να κάνουν ό,τι νομίζουν χωρίς η επιστημονική κοινότητα να ενδιαφέρεται και η ίδια τρομερά για το πως θα περάσει στον κόσμο. Από την πλευρά τους και οι δημοσιογράφοι, έπαιρναν μία φράση και την ξεχείλωναν κατά το δοκούν για λόγους εντυπωσιασμού.

Παίζει ρόλο σε αυτό το διαδίκτυο; Θα ήταν πιο περιορισμένο ως φαινόμενο αν είχαμε παραμείνει στα παραδοσιακά ΜΜΕ;
Δε θα λύνονταν τα πάντα γιατί το καθεστώς που περιέγραψα ότι δεν επικοινωνούνταν καλά η επιστήμη προς το κοινό ίσχυε και για τα προηγούμενα χρόνια. Απλά τώρα με το διαδίκτυο, το πρόβλημα είναι συχνότερο, διότι συχνά η πληροφορία δεν φιλτράρεται. Δεν περνούν όλες οι δομές των sites και των blogs από ειδικό editor για να ελέγξει το τελικό προϊόν της δημοσίευσης. Κυνηγώντας τα clicks, ψάχνουν εντυπωσιακά για το ευρύ κοινό θέματα ή κάποια αποσπάσματα από μία δουλειά.

Σας έχει συμβεί κάτι τέτοιο;
Η δική μου εμπειρία ήταν ενδιαφέρουσα από διάφορες απόψεις, αρκετά διαφωτιστική για την επικρατούσα κατάσταση και αποτέλεσε την αφορμή που άρχισε να με ενδιαφέρει και μένα περισσότερο η επικοινωνία της επιστήμης. Διότι είδα πόσο μεγάλη διαφορά υπάρχει ανάμεσα στο: πως αντιλαμβανόμουν εγώ και τα λεγόμενά μου, καθώς και το press release που βγάλαμε τότε σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση Γεωεπιστημών (EGU), αλλά και στο πώς την επικοινώνησε εν τέλει το γραφείο τύπου της EGU και το πώς κατέληξε από εκεί να μεταφέρεται σε sites και blogs ή μέσω συνεντεύξεων που έδωσα. Μπροστά έβαζαν το εντυπωσιακό κομμάτι πχ «Ερευνητές προβλέπουν ότι από τσουνάμι μπορεί να πλημμυρίσει η Κρήτη και η Σικελία», δύο περιοχές για τις οποίες είχαμε εφαρμόσει ένα μαθηματικό μοντέλο και ναι μεν παρέθεταν τη συνέντευξη που κάναμε, μαζί με το επίσημο press release, αλλά σαν τίτλο, πρώτη φωτογραφία και πρώτη παράγραφο έβαζαν αυτό.

Ενώ η έρευνα τι έλεγε;
Όσον αφορά την προσομοίωση των τσουνάμι, υπάρχουν κάποιες ζώνες γένεσης στην ανατολική Μεσόγειο. Μπορούν να δημιουργηθούν από υποβρύχια έκρηξη ηφαιστείου που δεν υπάρχει δραστηριότητα, είτε από κάποια υποβρύχια κατολίσθηση είτε από σεισμό. Επειδή η ανατολική Μεσόγειος έχει κάποιες ζώνες που έχουν δώσει από τους ιστορικούς χρόνους κάποια μεγαλύτερα ή μικρότερα τσουνάμι, θέλαμε να κάνουμε μερικές προσομοιώσεις με κάποιο μαθηματικό μοντέλο για να δούμε πώς θα διαδοθεί ένα τέτοιο κύμα αν δημιουργηθεί στην περιοχή αυτή. Το βασικό σημείο στο οποίο εστιάσαμε ήταν τί θα γίνει αφού φτάσει στην ακτή, δηλαδή πώς θα πλημμυρίσει την παράκτια περιοχή. Βάσει ενός μαθηματικού μοντέλου που επιβεβαιώσαμε με πειραματικές μετρήσεις στο εργαστήριο, κάναμε δύο ενδεικτικές εφαρμογές: μία για τις ακτές της Κρήτης και μία για της Σικελίας. Δείχναμε λοιπόν πως αν συμβεί σε ένα ενδεχόμενο σεισμού περίπου 7 ρίχτερ με αυτά τα χαρακτηριστικά, οι περιοχές που θα πλημμυρίσουν ήταν οι τάδε. Σε αρκετούς, παρότι εξηγούσα τι ακριβώς σημαίνει να εξετάσεις με ένα μαθηματικό μοντέο κάποια πιθανά σενάρια, στις περισσότερες περιπτώσεις όταν έφτανα σε αδιέξοδο και τους έλεγα ότι δεν υπάρχει κάτι άλλο να μπορώ να πω, με ρωτούσαν «ποιες εκτάσεις θα πλημμυρίσουν, πόσοι άνθρωποι θα χαθούν», πράγματα που δεν έχουν καμία σχέση με την έρευνα.

Το χειρότερο που είδατε να γράφεται;
Τα πιο συνήθη ήταν «τσουνάμι στην ανατολική Μεσόγειο - θα πλημμυρίσει η Κρήτη και η Σικελία». Κάποιοι από αυτούς είχαν πάρει το περιεχόμενο του press release ή τη συνέντευξη που έδωσα στο ΑΠΕ, αλλά στις πρώτες παραγράφους έγραφαν το εντυπωσιακό που ήθελαν να περάσουν. Το πιο αστείο ήταν αυτό που είχε γράψει ένα ελληνικό blog νομίζω που έλεγε ότι τσουνάμι θα πλημμυρίσει την Κρήτη και σαν εικόνα του άρθρου είχε την Κρήτη να φλέγεται.

Δεν είναι ελληνικό «προνόμιο» αυτό, έτσι δεν είναι;
Όχι συμβαίνει παντού. Πάρα πολλοί που επικοινώνησαν από ξένες χώρες και από εφημερίδες, με ρωτούσαν «ναι αλλά πείτε μας κάτι παραπάνω, πόσοι άνθρωποι περίπου θα πληγούν από αυτό περίπου και πόσοι κινδυνεύουν». Προσπαθούσα να τους εξηγήσω ότι τέτοιες προσομοιώσεις δεν έχουν σκοπό να πουν «τρομάξτε, φύγετε από τις ακτές» γιατί δε μπορεί να προβλεφθεί το πότε μπορεί να προκύψει το επόμενο τσουνάμι. Αυτό που μπορείς να κάνεις και στο οποίο στοχεύουν αυτές οι έρευνες είναι οι αρμόδιες αρχές να έχουν ένα τέτοιο σύνολο εφαρμογών στο συρτάρι τους, ώστε να ξέρουν ποιες είναι οι θέσεις που μπορούν οι σεισμοί και οι κατολισθήσεις να προκαλέσουν τσουνάμι στην Ελλάδα ή την ανατολική Μεσόγειο και να προετοιμάσουν καλύτερα τις περιοχές υψηλής επικινδυνότητας πραγματοποιώντας πχ διάφορες καμπάνιες ενημέρωσης των κατοίκων και των τουριστών, όπως και στα σχολεία.

Στα ελληνικά ΜΜΕ διακρίνατε μεγαλύτερη υπερβολή;
Δεν ξέρω αν σε αυτό ευθύνεται και το γεγονός ότι είχα περισσότερη πληροφόρηση για τις δημοσιεύσεις στην Ελλάδα. Έτυχε να βλέπω περισσότερο ελληνικά sites ή μου έστελναν φίλοι. Έβαζα στο google πχ τσουνάμι και το ονοματεπώνυμό μου και έβλεπα δημοσιεύσεις blogs από τη Νότια Αμερική μέχρι τη Ρωσία που τα παρουσίαζαν κάπως... δραματικά.

Σπασμένο τηλέφωνο δηλαδή.
Ναι κάπως έτσι. Έβλεπαν «τσουνάμι» στη Μεσόγειο, τι δείχνει; «Κάποιες περιοχές που πλημμύρισαν. Από πού ξεκινάμε; Θα πλημμυρίσει η Κρήτη και η Σικελία!». Θυμάμαι μάλιστα μιλούσα με μία κοπέλα από το Business Insider και της εξηγούσα αρκετή ώρα... Στο κείμενο είχε τις απαντήσεις μου, αλλά στον τίτλο και σαν πρώτη παράγραφο είχε βάλει κάτι για τα τσουνάμι που θα μετέτρεπαν την Μεσόγειο σε Ατλαντίδα.

Άρα είναι και θέμα παιδείας - αντίληψης.
Το πρόβλημα είναι σύνθετο και ευθύνονται διάφορες πλευρές. Από τη μία ευθύνεται αυτός που το επικοινωνεί. Ανεξάρτητα από τον αν καταλαβαίνει τι μπορεί να συμβεί και τι όχι, μπορεί να στοχεύει στα clicks, οπότε γίνεται clickbait. Άλλος μπορεί όντως να μην καταλαβαίνει καθότι πρόκειται για επιστημονικά θέματα και να το μεταφέρει όπως το αντιλαμβάνεται αυτός. Στον αντίποδα, υπάρχει και η ειδικότητα των δημοσιογράφων επιστήμης, δεν υπάρχουν πολλοί βέβαια...

Ποια είναι τα «καμπανάκια» που θα πρέπει να μας υποψιάζουν ότι υπάρχει διαστρέβλωση ή ότι πρόκειται για clickbait κείμενο;
Πρώτα σίγουρα, οι υπερβολές στους τίτλους. «Σοκ» και γενικά όπου βλέπεις πολλή καταστροφολογία ή εντυπωσιασμό σε έναν τίτλο ή μέσα στο άρθρο, είναι ένα ηχηρό καμπανάκι ότι υπάρχει clickbait. Ύστερα από την κεντρική φωτογραφία του άρθρου ή την πρώτη παράγραφο... Μετά έχει να κάνει με το περιεχόμενο. Όταν δεν αναφέρεται με ακρίβεια ποιοι ερευνητές συμμετείχαν, ποιο ήταν το άρθρο και που δημοσιεύθηκε, στο πλαίσιο ποιου ερευνητικού προγράμματος πραγματοποιήθηκε, εν ολίγοις αν λείπουν βασικά στοιχεία για την πηγή ή ακόμη παραπομπές. Πόσω μάλλον αν είναι ανυπόγραφο. Θυμάμαι με είχαν πάρει από το Βέλγιο και μου ζήτησαν να τους πω κάτι πιο «εντυπωσιακό». Σκοπός αυτής της δουλειάς δεν είναι να τρομοκρατήσει ή να εντυπωσιάσει, απλά να προσφέρει κάτι παραπάνω στην ερμηνεία του φαινομένου και ίσως να ευαισθητοποιήσει τις αρχές και την επιστημονική κοινότητα επειδή είμαστε σε μία ζώνη όπου ενδέχεται να εμφανιστούν τέτοια φαινόμενα. Τα τσουνάμι είναι φαινόμενα που εμφανίζονται πολύ πιο σπάνια από έναν σεισμό, αλλά είναι πολύ πιο καταστροφικά γιατί δεν υπάρχει τρόπος για να αντιμετωπιστούν. Δε μπορείς να χτίσεις ένα τείχος γύρω από την Κρήτη για να μην πλημμυρίσει.


Ο Αχιλλέας Σαμαράς, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός

Εκτός αν είσαι ο Τραμπ.
Εκτός αν είσαι ο Τραμπ ναι.. Βέβαια γύρω έχει θάλασσα, οπότε δεν θα μπορούμε να την επισκεφθούμε....

Αν εξαιρέσουμε τα «κίτρινα» μέσα που αυτό κάνουν έτσι κι αλλιώς, στις άλλες περιπτώσεις τι πρέπει να αποφύγουμε ώστε να μη γίνεται κατά λάθος;
Δε νομίζω ότι υπάρχει εύκολη απάντηση σε αυτό. Και στην ομιλία μου σήμερα στο Athens Science Festival, πέρα από το κομμάτι της επικοινωνίας της επιστήμης, θίγω και μερικά προβλήματα της ευρύτερης επιστημονική έρευνας. Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να είναι πολύ δύσκολο και για έναν εξειδικευμένο δημοσιογράφο να κρίνει αν ένα press release είναι άξιο σημασίας και δημοσίευσης στα μέσα. Υπάρχει τόση πολλή πληροφορία, ακόμη και σε εύρος επιστημονικών άρθρων, υπάρχουν τόσα πολλά επιστημονικά περιοδικά και τόσα πολλά άρθρα που δημοσιεύονται κλπ που αν κάποιος δεν έχει καλή γνώση της λειτουργίας του συστήματος των επιστημονικών δημοσιεύσεων, μπορεί να παγιδευθεί. Κάποια περιοδικά ενδεχομένως να προέρχονται από κάποιον εκδοτικό οίκο που στερείται αυστηρών διαδικασιών κρίσης και αξιολόγησης των άρθρων που υποβάλλονται, άρα κάποιες δημοσιεύσεις ίσως παρουσιάσουν και οι ίδιες σημαντικά προβλήματα. Είναι ένα συνολικό ζήτημα. Πρέπει και η επιστημονική κοινότητα να τα λύσει αυτά ώστε να θωρακίσει το κοινό από την πληροφορία που βγαίνει προς τα έξω, το ίδιο το κοινό να έχει μία καλύτερη αντίληψη και να φιλτράρει καλύτερα ειδικά τους εντυπωσιακές και τρομολαγνικές δημοσιεύσεις (με αντίστοιχους τίτλους) όσο «αθώο» κι αν είναι το θέμα. Στα παραπάνω, προστίθεται και το πού δημοσιεύεται, πού το διάβασες; Σε ένα διαχρονικά έγκυρο site ή σε κάποιο blog της κακιάς ώρας; Ποια πηγή αναφέρεται στη μελέτη; Ένα διακεκριμένο πανεπιστήμιο ή κάποιο άγνωστο; Όχι ότι δε μπορεί να παραπλανήσει κάποιος ακόμα κι έτσι, αλλά πρόκειται για το προφανές.

Η επιστημονική έρευνα σήμερα στην Ελλάδα σε τι φάση βρίσκεται;
Όπως πάρα πολλοί τομείς στην χώρα, έχει τα προβλήματά της, ωστόσο η απογευματινή μου ομιλία αφορά σε κάποια φαινόμενα που δεν είναι αποκλειστικά ελληνικά. Υπάρχει ένας πολύ μεγαλύτερος όγκος ερευνητών, επιστημόνων, πανεπιστημίων, τμημάτων, υπάρχει μία τρομερή αύξηση ανθρώπων που ασχολούνται επαγγελματικά με την επιστήμη. Προφανώς, όσο αυξάνεται η ποσότητα, η μέση ποιότητα είναι αναπόφευκτο να πέσει. Οι αξιολογήσεις των ερευνών, των πανεπιστημίων των ίδιων ή οι χρηματοδοτήσεις των ερευνών είναι ζητήματα που πρωτίστως πρέπει να λυθούν γιατί αφορούν το μέλλον της επιστημονικής έρευνας και γενικότερα της επιστήμης. Η επικοινωνία της επιστήμης είναι ένας μέρος του προβλήματος μόνο, δεν είναι η ουσία του. Η ομιλία σε αυτό στοχεύει: να καταστήσει τους νεότερους ή μελλοντικούς ερευνητές σε κοινωνούς των ήδη υπαρχόντων προβλημάτων, όχι για να τους αποθαρρύνει αλλά για να συμμετέχουν σε ένα διάλογο που έχει ξεκινήσει δειλα δειλά τα τελευταία 10-15 χρόνια ώστε να υπάρχει περισσότερη διαφάνεια στην παραγωγή και αξιολόγηση της επιστήμης και να διορθωθούν τα κακώς κείμενα.

Ο κόσμος αντιλαμβάνεται την δουλειά που κάνετε;
Σε μεγάλο βαθμό όχι. Ο βασικός σκοπός της επιστημονικής έρευνας είναι να διευρύνει τα όρια της ανθρώπινης γνώσης. Δεν είναι το πώς θα επικοινωνηθεί με το κοινό, αυτό έρχεται μετά. Ωστόσο είναι σημαντικό από κει και πέρα ώστε μην υπάρχει χάσμα και σιγά σιγά με τέτοιες δράσεις όπως το Athens Science Festival ο κόσμος να αντιλαμβάνεται βασικά στοιχεία της επιστημονικής έρευνας και να μαθαίνει σωστά κάποια πράγματα. Τα δομικά προβλήματα της επιστήμης δεν περιορίζονται μόνο στην επικοινωνία της πάντως.

Το ψάρι δηλαδή βρωμάει από το κεφάλι.
Το ότι κάποιος δεν αντιλαμβάνεται σωστά το αποτέλεσμα ενός άρθρου δε σημαίνει πως έγινε λάθος στο άρθρο. Ή εσύ ως επιστημονική κοινότητα δεν έχεις έναν σαφή στρατηγικό σχεδιασμό για το πως θα επικοινωνήσεις τα αποτελέσματα των ερευνών δε μπορείς να κατηγορείς συνέχεια τους άλλους. Πρέπει να γίνει προσπάθεια και από τις δύο πλευρές. Απλά δε μπορεί το κίνητρο κάποιου που κάνει έρευνα να είναι να παράγει εντυπωσιακή έρευνα για το κοινό ή να επιλέγει ελκυστικά αντικείμενα όπως το διάστημα, η φυσική και η κοσμολογία για να δημοσιευθεί, να αντιμετωπιστεί ευμενέστερα και να χρηματοδοτηθεί. Πολλοί ωστόσο πέφτουν σε αυτήν την παγίδα.

 Όταν λέτε πως είστε ερευνητής, πιστεύετε πως γίνεται αντιληπτός ο ρόλος σας;
Πάρα πολύς κόσμος ακόμα και στην σημερινή εποχή που κερδίζει έδαφος η επικοινωνία της επιστήμης μέσω δράσεων σε Ελλάδα και εξωτερικό, υποκύπτει σε πολύ βασικές παρανοήσεις. Από το τι είναι μια επιστημονική δημοσίευση, τι είναι ένα διδακτορικό κλπ. Δε σημαίνει πως όλα πρέπει να τα καταλαβαίνουν όλοι, πόσω μάλλον όταν μιλάμε για εξειδικευμένα θέματα. Κάποιοι που δεν έχουν επαφή με όλα αυτά, πιθανόν να σε θεωρήσουν και αιώνιο φοιτητή. Εδώ στελέχη εταιρειών στο εξωτερικό που έχουν πάει διδακτορικοί πρώην συνάδελφοί μου δεν είχαν σαφή εικόνα του τι είναι ένα διδακτορικό...

*Ο Αχιλλέας Σαμαράς είναι Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, συνιδρυτής του THALASSA Coastal Engineering Modelling και Ερευνητικός Συνεργάτης του ΑΠΘ, ενώ από το 2017 εργάζεται στην ΕΥΑΘ ΑΕ. Έχει διατελέσει Research Fellow στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, έχει συμμετάσχει σε 9 Διεθνή και Εθνικά (Ελλάδα/Ιταλία) Ερευνητικά Προγράμματα, ενώ έχει εργαστεί και ως Σύμβουλος Μηχανικός σε αντικείμενα μελετών Λιμενικών/Υδραυλικών Έργων. Έχει 48 δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και διεθνή/εθνικά συνέδρια, ενώ είναι κριτής για 30 διεθνή περιοδικά και συνέδρια. Έχει βραβευτεί με Υποτροφίες από το Ίδρυμα Ωνάση, την Επιτροπή Ερευνών του ΑΠΘ και το IKY, με Βραβεία από το ΤΕΕ και την Ελληνική Υδροτεχνική Ένωση. Το 2015 εργασία του πάνω στα τσουνάμι επιλέχθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση Γεωεπιστημών (EGU) για την έκδοση επίσημου Δελτίου Τύπου, ενώ το 2016 αποτέλεσε ένα από τα πρόσωπα της καμπάνιας του Πανεπιστημίου της Μπολόνια για τη χρηματοδότηση της έρευνας, ως εξέχων ερευνητής του Ιδρύματος. Από το 2018 αποτελεί μέλος του ΔΣ του Συνδέσμου Υποτρόφων του Ιδρύματος Ωνάση.

reader.gr

[fon7]

Fake news στο YouTube για κορωνοϊό: Η έρευνα που επικαλέστηκε ο κ. Χατζηγεωργίου
Αναλύθηκαν 69 βίντεο για τη νόσο Covid-19 με συνολικά 258 εκατομμύρια views. Ένα στα τέσσερα έχουν παραπλανητικές ή ανακριβείς πληροφορίες.

Σύσταση στους πολίτες να είναι προσεκτικοί ως προς τις πηγές πληροφόρησής τους για τον κορωνοϊό, απηύθυνε ο παθολόγος και Διευθυντής Υγειονομικού Πολεμικής Αεροπορίας, Υποπτέραρχος Δημήτρης Χατζηγεωργίου κατά την ενημέρωση για την πορεία της πανδημίας στη χώρα μας.

Ο κ. Χατζηγεωργίου αναφέρθηκε μάλιστα σε καναδική μελέτη που έγινε ειδικά για το YouTube και την επιστημονική επάρκεια στα πιο δημοφιλή βίντεο για τον κορωνοϊό. Όπως προέκυψε από αυτά το 27,5% δηλαδή πάνω από το 1/3 περιείχαν αναληθείς και αντιεπιστημονικές πληροφορίες για τον κορονοϊό.

Αναλυτικά τα ευρήματα της καναδικής έρευνας

Επικεφαλής της μελέτης η Χάιντι Όι-Γι-Λι της Ιατρικής Σχολής του καναδικού Πανεπιστημίου της Οτάβα. Η επιστημονική δημοσίευση έγινε στο βρετανικό ιατρικό περιοδικό "BMJ Global Health".

Οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η παραπληροφόρηση για θέματα δημόσιας υγείας είναι κατά την τωρινή πανδημία πολύ πιο εκτεταμένη από ό,τι σε ανάλογες περιπτώσεις στο παρελθόν (πανδημία γρίπης Η1Ν1, ξεσπάσματα ιών Έμπολα και Ζίκα). Περισσότερα από ένα στα τέσσερα βίντεο, ανάμεσα στα πιο δημοφιλή στο YouTube, περιέχουν παραπλανητικές ή ανακριβείς πληροφορίες σχετικά με τον κορονοϊό SARS-CoV-2 και τη νόσο Covid-19, όπως αποκαλύπτει η πρώτη έρευνα του είδους της.

Τα 69 βίντεο που αναλύθηκαν (με συνολικά σχεδόν 258 εκατομμύρια θεάσεις), τέθηκαν στο «μικροσκόπιο» όσον αφορά τις πληροφορίες που παρέχουν για τα συμπτώματα της νόσου, τον τρόπο εξάπλωσης της, τις πιθανές θεραπείες, την επιδημιολογία της κ.α. Δυστυχώς τα επιστημονικά και επίσημα (από υγειονομικές αρχές) βίντεο, ενώ βρέθηκαν να είναι πιο ακριβή και χρήσιμα, δεν έχουν μεγάλη δημοτικότητα. 

Διαπιστώθηκε ότι τα 19 από τα 69 δημοφιλέστερα βίντεο (ποσοστό 27,5%), τα οποία είχαν συνολικά 62 εκατομμύρια θεάσεις, περιείχαν παραπλανητικές ή ανακριβείς πληροφορίες. Για παράδειγμα, περιέχουν ισχυρισμούς ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν ήδη βρει θεραπεία για τον κορονοϊό αλλά αρνούνται να την διαθέσουν στην αγορά (σ.σ. γιατί άραγε;), ότι σε ορισμένες χώρες κυκλοφορούν πιο θανατηφόρα στελέχη του κορονοϊού από ό,τι σε άλλες, καθώς επίσης κάθε είδους εξωφρενικές θεωρίες συνωμοσίας, αλλά και ρατσιστικά σχόλια.

Να αξιοποιήσουν οι επαγγελματίες υγείας το YouTube

Για μια «ιδιαίτερα ανησυχητική κατάσταση, αν ληφθεί υπόψη η τεράστια θεαματικότητα αυτών των βίντεο» έκαναν λόγο οι ερευνητές. «Η εκπαίδευση και η συμμετοχή του κοινού είναι ζωτική για τη διαχείριση αυτής της πανδημίας, ώστε να διασφαλιστεί η κατανόηση από το κοινό και συνεπώς η τήρηση εκ μέρους του των μέτρων δημόσιας υγείας», τονίζουν. Προσθέτουν ότι «το YouTube είναι ένα ισχυρό αναξιοποίητο εκπαιδευτικό εργαλείο που πρέπει να επιστρατευθεί από τους επαγγελματίες της υγείας».

Η μελέτη επισημαίνει ότι ενώ υπάρχει καλής ποιότητας πληροφόρηση διαθέσιμη στο YouTube από κυβερνητικές υπηρεσίες και διεθνείς οργανισμούς, συχνά είναι δυσνόητη και όχι δημοφιλής στους χρήστες, με αποτέλεσμα να μην έχει τη δέουσα απήχηση.

Πηγή: skai.gr

[fon7]

Κορωνοϊός - Έρευνα ΑΠΘ: Πόσο «θύματα» των fake news είναι οι πολίτες εν μέσω πανδημίας

Επιρρεπείς στην παραπληροφόρηση φαίνεται ότι παραμένουν πολλοί πολίτες, εν μέσω της πανδημίας Covid-19, καθώς σε σημαντικό ποσοστό δηλώνουν ότι έχουν επηρεαστεί από κάποια ψευδή είδηση, χωρίς μάλιστα να κάνουν κάτι για αυτό όταν το συνειδητοποίησαν.

Το παραπάνω συμπέρασμα προκύπτει από την πρώτη έρευνα, που μελετά τη σχέση του κοινού με τα ΜΜΕ και την ενημέρωση, τόσο πριν από την πανδημία, όσο και κατά τη διάρκειά της, η οποία δείχνει ακόμα αισθητή αύξηση της εμπιστοσύνης στα επαγγελματικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ).

Την έρευνα πραγματοποίησε σε δύο φάσεις το Εργαστήριο Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας (International Peace Journalism Laboratory) του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ μαζί με την εταιρία ierax analytix.

Η πρώτη φάση της πραγματοποιήθηκε στα μέσα Μαρτίου 2020 και η δεύτερη στα μέσα του τρέχοντος μηνός. Και οι δύο φάσεις της έρευνας έγιναν διαδικτυακά και βασίστηκαν σε δείγμα 1.300 συμμετεχόντων άνω των 17 ετών και από τα δύο φύλα η καθεμία.

Μεταξύ δε των δύο φάσεων της έρευνας καταγράφεται μείωση του ποσοστού των πολιτών που δηλώνουν ότι έχουν επηρεαστεί από κάποια ψευδή είδηση (παρότι παραμένει μεγάλο), διπλασιασμός του αριθμού όσων ενημερώνονται από την τηλεόραση και μικρή αύξηση της ενημέρωσης από επιστημονικές πηγές.

Στις ηλικίες 25-34 η πλειονότητα όσων δεν έκαναν κάποια ενέργεια όταν έπεσαν θέματα παραπληροφόρησης

Αναλυτικότερα, στην πρώτη περίοδο της έρευνας, το 62% δήλωνε ότι έχει πέσει θύμα παραπληροφόρησης, ενώ το πρόβλημα αυτό παραμένει μεγάλο και στη δεύτερη φάση, αν και αισθητά μειωμένο (50%).

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, Νίκος Παναγιώτου, αποδίδει τη μείωση αυτή σε δύο παράγοντες: πρώτον, στο γεγονός ότι οι πολίτες είναι πιο «υποψιασμένοι» και άρα αναγνωρίζουν ευκολότερα τις υπερβολές σε περιόδους κρίσεων όπως η τρέχουσα και, δεύτερον, στο ότι επιλέγουν περισσότερο τα επαγγελματικά ΜΜΕ και την επαγγελματική δημοσιογραφία για την ενημέρωσή τους, έχοντας σε σημαντικό βαθμό εγκαταλείψει τα κοινωνικά δίκτυα ως κύρια πηγή πληροφόρησης (κάτι που συνέβαινε στο παρελθόν).

Εντυπωσιακό εύρημα είναι, σύμφωνα με τους ερευνητές, ότι σχεδόν τέσσερις στους δέκα (37%) όσων επηρεάστηκαν από μια ψευδή είδηση δηλώνουν ότι δεν έκαναν κάποια ενέργεια στη συνέχεια. Τα υψηλότερα ποσοστά, μάλιστα, που φτάνουν στο 55%, όσων δηλώνουν ότι δεν προέβησαν σε καμία ενέργεια, καταγράφονται στις ηλικίες 25-34.

Μεταξύ αυτών που αντέδρασαν, ποσοστό 39% ενημέρωσε φίλους και γνωστούς, 27% κατέβασε ή έσβησε την ανάρτησή του (όταν επρόκειτο για είδηση που αναρτήθηκε στα social media), 21% έκανε ανάρτηση ότι η είδηση ήταν ψευδής και 11% έστειλε μήνυμα στο μέσο για να το ενημερώσει.

Πηγές ενημέρωσης και υπερπληροφόρηση
Από τα νέα μέσα, στην ενημέρωση κυριαρχούν οι ενημερωτικές ιστοσελίδες (66%), ενώ στην περίπτωση της τηλεόρασης (57%), σχεδόν διπλασιάστηκε ο αριθμός όσων ενημερώνονται δια της συγκεκριμένης οδού, σε σχέση με την πρώτη περίοδο της έρευνας.

Σε ό,τι αφορά την κάλυψη της πανδημίας, στη δεύτερη περίοδο διαφαίνεται από τις απαντήσεις των πολιτών το φαινόμενο της υπερπληροφόρησης και η διαφωνία σημαντικού μέρους του κοινού με τον τρόπο κάλυψης του θέματος, καθώς το 40% όσων αποφεύγουν να ενημερώνονται πλέον, δηλώνουν αυτό ως αίτιο.

Επιπλέον, όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ.Παναγιώτου, ο χρόνος που αφιερώνει το κοινό για την ενημέρωσή του, ο οποίος ήταν μέχρι μία ώρα πριν από την πανδημία και στη συνέχεια εκτινάχθηκε στο μέσο όρο των τριών ωρών στην πρώτη φάση της έρευνας, έχει πλέον ισορροπήσει -καίτοι διατηρείται αυξημένος- στις δύο ώρες.

Αύξηση εμπιστοσύνης προς τα ΜΜΕ μετά την πανδημία
Ως προς τον βαθμό εμπιστοσύνης προς τα ΜΜΕ, καταγράφεται αύξηση σε ένα βαθμό, σε σχέση με ό,τι έχει παρατηρηθεί πριν από την πανδημία, καθώς το 36% δηλώνει ότι εμπιστεύεται αρκετά τα ΜΜΕ, ενώ πριν από την πανδημία το ποσοστό αυτό σε άλλες έρευνες έφτανε στο 22% (έρευνα του Reuters Institute for the Study of Journalism, Oxford University).

Με άριστα το «5», ο βαθμός εμπιστοσύνης τόσο προς το ραδιόφωνο όσο και προς τον Τύπο αυξάνει, με τη «βαθμολογία» να φτάνει σε 2,36 και 2,23 μονάδες αντίστοιχα, ενώ πολύ υψηλός, στις 2,67 μονάδες, είναι και για τις ενημερωτικές ιστοσελίδες (μέσος όρος απαντήσεων με άριστα το 5).

Η αύξηση του ενδιαφέροντος για επιστημονικές πηγές «επιτάσσει» αναπροσαρμογή της κατεύθυνσης των ΜΜΕ

Πολύ υψηλό είναι το ενδιαφέρον για πληροφόρηση από επιστημονικές πηγές, καθώς το 77% των συμμετεχόντων στην πρώτη φάση της έρευνας και το 80% στη δεύτερη δηλώνουν ότι τις επιλέγουν για την πληροφόρησή τους σχετικά με τα θέματα αυτά.

Το εύρημα αυτό, σύμφωνα με τους ερευνητές, υποδηλώνει πως τα ΜΜΕ απαιτείται να αναπροσαρμόσουν την κατεύθυνσή τους, δίνοντας έμφαση σε θέματα υγείας, επιστημονικής δημοσιογραφίας κ.λπ, ενώ παράλληλα έρχεται ως συνέχεια -κι επιβράβευση- του τρόπου με τον οποίο καλύφθηκε η κρίση από τους επαγγελματίες δημοσιογράφους.

«Στην ανάλυση της δεύτερης φάσης της έρευνας απεικονίζονται οι διαφορές στις απόψεις των πολιτών για την ποιότητα της ενημέρωσης και τα μέσα που επιλέγουν για να πληροφορηθούν σχετικά με τα τελευταία νέα της εξελισσόμενης κρίσης με τον κορονοϊό. Είναι η μοναδική έρευνα που καταγράφει σε δυο χρόνους τις αντιδράσεις των πολιτών και ειδικά σε ό,τι σχετίζεται με την ενημέρωσή τους», εξηγεί ο κ.Παναγιώτου, προσθέτοντας ότι ένα μοντέλο αξιόπιστης ενημέρωσης, που βασίζεται σε πηγές, είναι καθοριστικής σημασίας για να κερδηθεί το στοίχημα της εμπιστοσύνης στα ΜΜΕ, σε μια περίοδο που η εμπιστοσύνη αυτή έχει αρχίσει να αυξάνεται.
cnn.gr

[fon7]

Β. Παυλόπουλος - Μ. Μαργωμένου
Γιατί μας γοητεύουν οι θεωρίες συνωμοσίας; Δυο απαντήσεις.
Τι είναι αυτό που κάνει τόσο ελκυστικές τις θεωρίες συνωμοσίας; Υπάρχουν πρακτικές αντιμετώπισης αυτού του σύνθετου φαινομένου;


Καθημερινά διαπιστώνουμε ότι η αμφισβήτηση των επιστημονικών στοιχείων, και εξαιτίας της επίδρασης των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, έχει τεράστια απήχηση σε πλήθος ανθρώπων. Φωτο: Nicolas Economou/NurPhoto via Getty Images

Γιάννης Πανταζόπουλος
12.8.2021 | 10:12

ΦΗΜΕΣ, ΨΕΜΑΤΑ, ΑΝΑΛΗΘΕΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ, ανορθολογικές ερμηνείες, διαδικτυακή παραπληροφόρηση και μύθοι εξαπλώθηκαν παράλληλα με τον κορωνοϊό, και μάλιστα με την ίδια ταχύτητα. Η πανδημία του Covid-19 συνοδεύτηκε από την εμφάνιση παραπλανητικών θεωριών συνωμοσίας, η ψευδοεπιστήμη άνθησε και οι εμβολιασμοί μπήκαν στο στόχαστρο των απανταχού συνωμοσιολόγων. 

Καθημερινά διαπιστώνουμε ότι η αμφισβήτηση των επιστημονικών στοιχείων, και εξαιτίας της επίδρασης των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, έχει τεράστια απήχηση σε πλήθος ανθρώπων.

Άλλωστε, το φαινόμενο αυτό δεν είναι καινούργιο, αφού πάντοτε οι θεωρίες συνωμοσίας έβρισκαν εύφορο έδαφος και γοήτευαν αρκετούς. Η Γη είναι επίπεδη, η προσσελήνωση δεν έγινε ποτέ, μας ψεκάζουν, ο ιός του AIDS δημιουργήθηκε σε εργαστήριο, ο Έλβις Πρίσλεϊ ζει, ενώ οι Εβραίοι υπάλληλοι στους Δίδυμους Πύργους γνώριζαν για την επίθεση και απουσίαζαν από τη δουλειά τους την 11η Σεπτεμβρίου: αυτές είναι μερικές από τις πιο δημοφιλείς και ανθεκτικές θεωρίες συνωμοσίας, οι οποίες έχουν πολλούς οπαδούς παγκοσμίως.

Ταυτόχρονα, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, στη Ρωσία και στο Ιράν εξαπλώθηκαν φήμες που έλεγαν ότι ο κορωνοϊός είναι μια επίθεση των ΗΠΑ με βιολογικά όπλα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της Αφρικής κυκλοφορούσε ευρέως ότι το σκόρδο θεραπεύει τον ιό, ενώ και στις ΗΠΑ οι διάφοροι συνωμοσιολόγοι και αντίπαλοι του εμβολιασμού υποστήριζαν ότι η εξάπλωση του ιού οφείλεται στον ιδρυτή της Microsoft Μπιλ Γκέιτς. Μάλιστα, η πλατφόρμα Amazon ανακοίνωσε ότι αφαίρεσε δεκάδες χιλιάδες προϊόντα τα οποία υποτίθεται ότι προσφέρουν προστασία από τον κορωνοϊό.

Φυσικά, ούτε η χώρα μας ξέφυγε από τη διασπορά fake news, ενώ πρόσφατα στο κέντρο της Αθήνας ένα ετερόκλητο πλήθος συγκεντρώθηκε και διαμαρτυρήθηκε για τους εμβολιασμούς, πιστεύοντας, μεταξύ άλλων, ότι τα εμβόλια εμπεριέχουν κάποια νανοτεχνολογικά μικροτσίπ, καθώς και ότι όσοι εμβολιάστηκαν είναι πειραματόζωα. 

Ο Γάλλος φιλόσοφος Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ, στο βιβλίο του «Θεωρίες Συνωμοσίας - Εσωτερισμός, Εξτρεμισμός» διερευνά τη γένεση και τη μεταμόρφωση των συνωμοσιολογικών μύθων την εποχή της νεωτερικότητας, προσπαθώντας να δώσει απαντήσεις. Στο βιβλίο διαβάζουμε ότι οι θεωρίες συνωμοσίας ξεκινούν ήδη από την περίοδο μετά τη Γαλλική Επανάσταση, ενώ ο συγγραφέας πιστεύει ότι όλα βασίζονται στον φόβο. Επίσης, υποστηρίζει ότι η δυσκολία μας να κατανοήσουμε πολλά ιστορικά γεγονότα ενισχύει σημαντικά την ανάπτυξη συνωμοσιολογικών θεωριών και ότι η κατασκευή ενός δαιμονικού εχθρού αποτελεί μια καθησυχαστική εξήγηση για όλα τα δεινά.

Τι είναι αυτό, λοιπόν, που κάνει τόσο ελκυστικές τις θεωρίες συνωμοσίας; Υπάρχουν πρακτικές αντιμετώπισης αυτού του σύνθετου φαινομένου; Πόσο μπορεί να επηρεάσουν τα εκλογικά αποτελέσματα;

Η πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας προσφέρει γρήγορες ερμηνείες
Βασίλης Παυλόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας του τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών


Βασίλης Παυλόπουλος

Η κάλυψη της βασικής ανθρώπινης ανάγκης για αίσθημα ασφάλειας προϋποθέτει τη δυνατότητα προβλεψιμότητας και ελέγχου του περιβάλλοντος. Οι συνθήκες αυτές κλονίζονται σε περιόδους κρίσης, όπως η πανδημία, οπότε οι προηγούμενες γνώσεις και οι καθιερωμένοι τρόποι διαχείρισης αποδεικνύονται αναποτελεσματικοί.

Η πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας προσφέρει γρήγορες, πλην απλοϊκές ερμηνείες κατανόησης των φαινομένων που αποκαθιστούν κάποια αίσθηση ελέγχου. Τέτοιες δοξασίες τροφοδοτούνται από τη διάδοση ψευδών ειδήσεων, η οποία σήμερα είναι ευκολότερη από ποτέ μέσω των κοινωνικών δικτύων.

Ατομικές προδιαθέσεις, όπως η διαπροσωπική δυσπιστία, και ιδεολογικές πεποιθήσεις, όπως ο αυταρχισμός, ενισχύουν τη συνωμοσιολογική σκέψη.

Ωστόσο, το βασικό καύσιμο που τροφοδοτεί τη συνωμοσιολογία στο κοινωνικό πεδίο είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς και στους εκπροσώπους τους. Η πρωτοφανής συσσώρευση επιστημονικής γνώσης και η ιλιγγιώδης τεχνολογική ανάπτυξη, με τον τρόπο που συντελούνται, διαμορφώνουν ένα ιδιότυπο χάσμα: από τη μια όσοι έχουν άμεση πρόσβαση στη γνώση και διαθέτουν τα μεθοδολογικά εργαλεία για να την κατανοήσουν και από την άλλη το ευρύ κοινό, που εκπαιδεύεται να καταναλώνει απλώς τα τεχνολογικά επιτεύγματα με όρους ατομικής ευκολίας και επιχειρηματικής κερδοφορίας.

Έτσι υποσκάπτεται η δυνατότητα των πολιτών για ορθολογική σκέψη και διαρρηγνύεται το αίσθημα ασφάλειας, ανοίγοντας τον δρόμο στη συνωμοσιολογία μέσω της διάδοσης ψευδών ειδήσεων.

Η εμπέδωση της εμπιστοσύνης κατακτιέται αργά και δύσκολα, ενώ χάνεται εύκολα. Επιπλέον, ξεκινά από την κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας μάλλον, παρά από τη βάση της. Ορισμένες καλές πρακτικές: η συστηματική και συχνή πληροφόρηση από τους ειδικούς με απλό και κατανοητό τρόπο, η συνεκτικότητα και συνέπεια του επιστημονικού λόγου στη δημόσια σφαίρα, η επιστράτευση τεχνικών πειθούς από τους φορείς και η ελαχιστοποίηση του εξαναγκασμού, η λήψη μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας από ανθρώπους που δεν χρησιμοποιούν «δύο μέτρα και δύο σταθμά» για να κατοχυρώσουν τα συμφέροντα των ισχυρών έναντι των πολλών καθώς και η διαφάνεια, η λογοδοσία και ο απογαλακτισμός της επιστήμης από την επικίνδυνη διαπλοκή με την εξουσία και την κερδοφορία.

Σύνθετα κοινωνικά φαινόμενα όπως η συνωμοσιολογία και οι ψευδείς ειδήσεις δεν αντιμετωπίζονται με πυροσβεστικά μέτρα. Απαιτούν σχεδιασμό, πολιτική βούληση και βαθιές δομικές αλλαγές. Η εγρήγορση, η ενεργοποίηση και ο κριτικός έλεγχος των πολιτών μπορούν να ωθήσουν τις εξελίξεις προς αυτή την κατεύθυνση.

Η κρυφή γοητεία της θεωρίας συνωμοσίας
Μαρίλη Μαργωμένου, δημοσιογράφος - συγγραφέας


Μαρίλη Μαργωμένου

Ο Τζορτζ Σόρος πρέπει να νιώθει παραμελημένος τελευταία. Μαζί με τ’ άλλα μέλη της Λέσχης Μπίλντερμπεργκ, βλέπει τις λευκές γραμμές στον ουρανό και μελαγχολεί: κάποτε τρεις στους δέκα Έλληνες ανάσαιναν δειλά, τρέμοντας το σατανικό αέριο που εκείνος, υποτίθεται, είχε εξαπολύσει στους αττικούς αιθέρες.

Αλλά οι θεωρίες συνωμοσίας είναι σαν τα άνθη: μόνο τα φρέσκα τραβούν τις μέλισσες. Οι συνωμοσιολόγοι άφησαν τους αεροψεκασμούς και προσγειώθηκαν στον κήπο του κορωνοϊού. Τώρα τρυγούν γύρη απ’ το «μπόλι» και πασπαλίζουν την πλατεία Συντάγματος με μικρόβια, μολότοφ και τζούρες αγιασμού.

Στην εποχή των lockdowns, η συνωμοσιολογία αποτιμάται σε likes και views. Kάπου μεταξύ καζούρας και απόπειρας συνετισμού, ο αντιεμβολιαστής αποκτά υπόσταση, βρίσκει ομοϊδεάτες και πια δεν νιώθει γραφικός. Μια ολόκληρη πολιτεία ασχολείται μαζί του. Ο κόσμος όλος παλεύει να συνετίσει τον τρελό του χωριού.

Στην ούγια της τραγωδίας ενίοτε τρυπώνει η γελοιότητα. Αν για μια στιγμή ξεχάσεις τι παίζεται, αν λησμονήσεις πως ο κορωνοϊός σκοτώνει, μπορεί ακόμα και να χαμογελάσεις με τις εικόνες απ’ το Σύνταγμα. Τουλάχιστον, μέχρι να συνειδητοποιήσεις ποιοι έχουν πραγματικούς λόγους να απολαμβάνουν το θέαμα.

Κανένα τραγούδι του Γρηγόρη Πετράκου δεν μάζεψε τόσα likes όσα η αντιεμβολιαστική παρλάτα που τον ανέβασε στη μαρκίζα του Γιώργου Τράγκα. Μέσα στη Βουλή, ο Παύλος Πολάκης, που ’χει πτυχίο Ιατρικής, και ο Κυριάκος Βελόπουλος, που ’χει τα χειρόγραφα του Ιησού, αρνούνται να εμβολιαστούν. Και έξω απ’ αυτήν, ένας Κηφισιώτης καρδιολόγος εγγράφει κομματικά μέλη σε αντιεμβολιαστικά κιτάπια. Στις εκλογές, λέει, θα κατέλθει πάνοπλος και ανεμβολίαστος ‒ αν, βέβαια, ζήσει μέχρι τότε.

Θα ήταν αστείο, αν δεν ήταν τραγικό. Μόνο η ψυχρή λογική, αυτή ακριβώς που εχθρεύονται οι αντιεμβολιαστές, βάζει το θέμα στη σωστή του βάση. Η πίτα είναι μεγάλη: τρεις στους δέκα ψηφοφόρους πιστεύουν στις θεωρίες συνωμοσίας. Οι εκλογές πλησιάζουν και οι επιστήμονες ψάχνουν αντίδοτο στον κορωνοϊό. Δυστυχώς για μας τους υπόλοιπους, φάρμακο για την αφέλεια δεν έχει βρεθεί ακόμα.
lifo.gr

[ΛΑΜΙΑ FANS]

Τα fake news της Ιστορίας: Καποδίστριας χωρίς πατάτες

Ο συγγραφέας Σταύρος Παναγιωτίδης αποδομεί τους μύθους της ελληνικής Ιστορίας και μιλάει στην «Κ» - Eνα βιβλίο για «γεγονότα» που θεωρούμε δεδομένα, αλλά δεν συνέβησαν ποτέ


«Ο Μέγας Αλέξανδρος κόβει τον Γόρδιο Δεσμό». Πίνακας του Ζαν Σιμόν Μπαρτελεμύ για ένα γεγονός που ιστορικά δεν επιβεβαιώνεται – ο Αρριανός γράφει ότι έλυσε τον περίπλοκο κόμπο με τη βοήθεια ενός πασσάλου.

Το τέχνασμα στο οποίο ο Ιωάννης Καποδίστριας κατέφυγε προκειμένου να εντάξουν οι Ελληνες τις πατάτες στη διατροφή τους (έβαλε στρατιώτες να φυλάνε σακιά σε μια αποθήκη) είναι από τις ιστορίες που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά. Δεν είναι, όμως, αληθινή. Ακριβώς η ίδια ιστορία εμφανίζεται και σε άλλες χώρες, με διαφορετικούς πρωταγωνιστές: στη Γαλλία με τον γεωπόνο και διατροφολόγο Αντουάν Παρμαντιέ, στη Γερμανία με τον βασιλιά της Πρωσίας Φρειδερίκο τον Μέγα και στη Ρωσία με την τσαρίνα Μεγάλη Αικατερίνη.

Λανθασμένη είναι άλλη μία βαθιά ριζωμένη, εδώ και αιώνες, πεποίθηση: ότι οι Σπαρτιάτες πετούσαν τα μωρά που γεννιούνταν με αναπηρία στον Καιάδα. Ουδέποτε συνέβη. Σε αυτή τη χαράδρα πράγματι ρίχνονταν άνθρωποι, όχι όμως παιδιά, αλλά καταδικασμένοι σε θάνατο εγκληματίες, προδότες και αιχμάλωτοι πολέμου. Από τους σκελετούς που έχουν έρθει στο φως στη διάρκεια ανασκαφών κανένας δεν ήταν παιδιού· στην πλειονότητά τους ανήκαν σε άνδρες (20-40 ετών) και λίγοι σε γυναίκες.

Παππού, μην πιστεύεις τα fake news
Παππού, μην πιστεύεις τα fake news
Αυτά είναι δύο από τα πολλά fake news της Ιστορίας τα οποία αποδομεί η μελέτη «Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες της ελληνικής Ιστορίας», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος. Ο συγγραφέας της, Σταύρος Παναγιωτίδης, κοινωνιολόγος με διδακτορικό στην Ιστορία, διατρέχει πολλούς αιώνες και ανατρέπει «γεγονότα» που θεωρούμε δεδομένα, αλλά δεν συνέβησαν ποτέ: οι Σουλιώτισσες στο Ζάλογγο δεν έπεσαν στον γκρεμό τραγουδώντας «Στη στεριά δεν ζει το ψάρι», αφού δεν μιλούσαν ελληνικά, αλλά αρβανίτικα· το γαρύφαλλο του Νίκου Μπελογιάννη δεν ήταν κόκκινο· ο Νίκος Καζαντζάκης δεν αφορίστηκε από την Εκκλησία· ο Ουίνστον Τσώρτσιλ δεν είπε «οι ήρωες πολεμούν σαν Ελληνες»· ο Γόρδιος Δεσμός δεν κόπηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο, αλλά –κατά τον Αρριανό– ο στρατηλάτης έλυσε τον περίπλοκο κόμπο με τη βοήθεια ενός πασσάλου και μάλλον προτίμησε να φτιάξει ο ίδιος τον μύθο του.

Τα fake news της Ιστορίας: Καποδίστριας χωρίς πατάτες-1
Η εξοικείωση με ψέματα για το παρελθόν «μας κάνει να πιστεύουμε και τα ψέματα για το παρόν μας», λέει ο συγγραφέας Σταύρος Παναγιωτίδης.
Πόσο δύσκολο είναι να διακρίνει κανείς αυτούς τους μύθους διαβάζοντας την «επίσημη» Ιστορία; «Εξαρτάται για ποια πτυχή της “επίσημης” Ιστορίας μιλάμε. Είναι καλύτερο να αναφερόμαστε στην “κυρίαρχη” Ιστορία, που συντίθεται από πολλά πράγματα, από τη σχολική Ιστορία μέχρι τον λόγο των επίσημων προσώπων και τις αφηγήσεις μέσω της τέχνης. Πολλοί ιστορικοί μύθοι έχουν μεν καταρριφθεί επιστημονικά και έχουν εξαλειφθεί από τα σχολικά βιβλία, δεν τους διδασκόμαστε δηλαδή, όμως συνεχίζουμε να τους μαθαίνουμε και να τους πιστεύουμε επειδή τους ακούμε από πολιτικούς και δημοσιογράφους, επειδή τους βλέπουμε σε ταινίες και πίνακες ζωγραφικής, επειδή περνούν από μπροστά μας φευγαλέα στο Διαδίκτυο», εξηγεί ο Σταύρος Παναγιωτίδης.

Ανθεκτικά fake news
Και τι έχει κάνει αυτά τα fake news τόσο ανθεκτικά στο πέρασμα των αιώνων; «Πιστεύουμε τους μύθους και τις ιστορικές ανακρίβειες –είτε με τη μορφή της διαστρέβλωσης των γεγονότων, όπως το Κρυφό Σχολειό, είτε της παράλειψης κάποιων “άβολων” στοιχείων τους, όπως η εκτεταμένη βία κατά αμάχων στην άλωση της Τριπολιτσάς– για τρεις λόγους. Ο πρώτος είναι ότι μας κάνουν χαρούμενους, επειδή επιβεβαιώνουν την αντίληψή μας για τον κόσμο και τη θέση μας σε αυτόν. Πιστεύουμε στο Κρυφό Σχολειό διότι μας επιβεβαιώνει την ιδέα ότι το έθνος μας είναι ενιαίο και αναλλοίωτο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, άρα τόσο ισχυρό που δεν μπόρεσε η τετρακοσίων ετών οθωμανική καταπίεση να μας αλλοτριώσει.

Οι Σπαρτιάτες δεν πετούσαν τα ανάπηρα παιδιά στον Καιάδα, το γαρύφαλλο του Μπελογιάννη δεν ήταν κόκκινο, ο Καζαντζάκης δεν αφορίστηκε από την Εκκλησία.

Ο δεύτερος λόγος είναι πως κάποιοι μύθοι μας στενοχωρούν, αλλά με τρόπο που πάλι δικαιώνει την αυτοεικόνα μας. Μας γεμίζει πίκρα η ιδέα πως για μία ψήφο χάσαμε την ευκαιρία να μιλάνε στις ΗΠΑ ελληνικά, νιώθουμε και αδικημένοι: μας ζηλεύουν και μας χαντακώνουν επειδή είμαστε οι καλύτεροι. Ο τρίτος λόγος είναι πως οι ιστορικές ανακρίβειες συχνά επιτελούν αυτό που ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν ονομάζει ρετροτοπία (σύνθετη λέξη, από το ρετρό και την ουτοπία). Εννοεί την αναπόληση ενός εξιδανικευμένου παρελθόντος που δεν υπήρξε ποτέ. Και αυτό το συναντάμε περισσότερο σε ιστορικές περιόδους όπως αυτή που ζούμε τώρα: φόβου και ανασφάλειας, διάψευσης προσδοκιών. Οταν οι άνθρωποι δεν βολεύονται στο παρόν τους, όταν τους γεμίζει στενοχώρια και αγωνία για το μέλλον, τότε τη χαρά και την ελπίδα την αναζητούν, όσο αντιφατικό κι αν είναι αυτό, στο παρελθόν. Τις εξιδανικευμένες εικόνες πολλές φορές δεν χρειάζεται καν να τους τις προσφέρει κάποιος. Τις δημιουργούν μόνοι τους στα κενά που αφήνει η έλλειψη ιστορικής αντίληψης».

Ο Σταύρος Παναγιωτίδης πιστεύει ότι το ψέμα είναι σαν το νερό: περνάει σε όλα μέσα από τις ρωγμές και τα διαβρώνει. Αλλά ο «πόλεμος» για την αλήθεια δεν έχει χαθεί, γιατί όπλο μας είναι η γνώση, φθάνει να την επιδιώξουμε. «Η μητέρα μου πάντα μου έλεγε πως όσο πιο πολλά ξέρεις, τόσο πιο δύσκολο είναι να σε κοροϊδέψει κανείς», επισημαίνει. «Με αυτή τη λογική, που είναι πολύ σωστή και πολύ πολιτική, η ιστορική αλήθεια μπορεί με πολλούς τρόπους να γίνει εργαλείο για την απελευθέρωση των ανθρώπων. Οχι για να υιοθετήσουν τη μία ή την άλλη πολιτική άποψη. Αλλά για να ξεκαθαρίσουν τα κριτήρια με τα οποία διαμορφώνουν τις απόψεις τους. Η εξοικείωση με τα ψέματα για το παρελθόν μας κάνει να πιστεύουμε και τα ψέματα για το παρόν μας…».

https://www.kathimerini.gr/culture/562823260/ta-fake-news-tis-istorias-kapodistrias-choris-patates/